"... ek dink daar is tog 'n plek vir die rou, eerste probeerslae van enige iets."
Hierdie versameling kortverhale het geen taalversorging of redaksie-proses ondergaan nie. Dit is gratis om te lees. Dit kom veral uit sketse wat ek gebruik om later langverhale of selfs boeke of karakters van te vorm.
'n Ander Land
(Hierdie verhaal het vir die eerste keer in Desember, 2024 op LitNet verskyn as inskrywing vir die Langenhoven Gedenkfonds Wetenskapsfiksiekompetisie)
Hy was op die plaas toe die eerste bomme val. Dit was laataand. Die werkers het reeds na hul blyplek gegaan. Hy het op die stoep gesit. ’n Blikbeker swartkoffie in sy hand. Sy pypsteel wat aan sy mondhoek hang. Bliksem, die boerboel, het dit eerste aangevoel. Die hond het vanaf sy lêplek langs sy rottangstoel opgespring en half beneuk, half nog deur die slaap na die rant van die wye, rooi sementvloer gedrentel. Die hond blaf vir die donker buitelyne van die versameling sipresse teen die verste kliprantjie. Grom effe. Plof in ’n versameling losserige velle en uitgestrekte pote neer en bring dan ’n jammerlike klank na vore. “Wat is dit, seun?” het hy gevra. Bliksem bly na die horison staar. Fyn dotjies lig speel in sy donker, bekommerde kykers. Hy hys homself vanuit sy stoel. Plaas die blikbeker op die stoepreling. Trap tot op die grasperk en bak sy hand voor sy oë. Soos ’n misreën van vuurvliegies verskyn flikkerende ligpunte teen die duister. Nader en nader kom dit. Naby genoeg om te kan sien. Te ver om die oorsprong daarvan te kan plaas. Hy suig aan sy pyp. Verskuif sy regterhand na sy oor. Luister of hy die tweerigtingradio in die voorportaal van die sandsteenhuis hoor kraak. Meteens let hy die afwesigheid op: Die krieke wat ophou sing. Die tjier-tjier van die windpomp by die plaasdam nou verstil. Die silhoeëtte van die sipresbome wieg teen die sterrelig, maar hy voel geen wind teen sy vel nie. Stadigaan sak die gloeiende kooltjies neer. Hy tiep sy ken na bo. Geen reuk van verskroeide gras vul sy neusholte nie. Hy hoor geen veraf geblêr van lammers wat na ooie soek nie. Die oorverdowende stilte en die gevoel dat daar iets fout kan wees, is al wat oorbly. Toe: ’n Verblindende lig bo die koppies. Die wind kom aangeruis asof God self sy asem oor die Vrystaatse vlaktes uitblaas. Die skielike rukwind pluk die hoed van sy kop af en gooi die tuinstoele om. Sy pyp vlieg uit sy hand. ’n Geweldige druk van bo dwing hom tot op sy knieë. Toe die sipresse uit hul ankerplek skeur en soos tandestokkies saam met die plaasimplemente en verkoolde karkasse deur die lug aangevlieg kom, dwing hy homself regop. Hy gryp na sy pyp. Hardloop na die huis. Kry die hond se leerhalsband beet, trek hom saam en klap die voordeur agter hom toe.
Die staaldeur van die inloopkluis waarin hy en Bliksem skuil het van die hitte met die kosyn versmelt. Dit neem hom ure om deur die driedubbele-baksteenmuur na buite te breek. Die tabak vir sy pyp is lankal daarmee heen. Net die dosie vuurhoutjies in sy gatsak bly oor. Sy hande bebloed en opgeswel soos hy die kolf van die .306 teen die muur moes kap-kap-kap. Toe hy die laaste baksteen loswikkel en die sonlig ’n flou straal oor hom en die hond kaats, besef hy dat daar niks oor is nie. Die lug ruik pure swael. Die uitsig is helder, maar verlate. Alles grafstil. Ingedagte suig hy aan die pyp al weet hy dat daar niks van sal kom nie.
Later is die gat groot genoeg sodat hy en die hond kan uit. Verdwaas staan hulle tussen die mure wat staande gebly het. Die fondasie van die huis is pikswart. Die halwe mure ook. Die veld. Die stompies waar bome eens gestaan het. Die beendere, verwronge stukke metaal, geknakte stutpale en die oorblyfsels van die stoor wat rondom die werf gestrooi is, ook naby aan steenkool. Die son brand op ’n maanlandskap neer. Geen wolke is in die kobaltblou lug te bespeur nie. Hy staan in die middel van ’n asland. ’n Ander land.
Snuffelend draf Bliksem tot waar die plaasdam eens gestaan het. Fyn, grys wolkies swiep van sy pote af op soos hy wegdraf. Dit sif weer neer om die kaal grond te bedek. Die hond is dors, besef hy. Hy ook. En honger.
“Kom, my honne,” gee hy opdrag en haak sy pyp by die hoek van sy mond in. “Die rivier is hierdie kant toe.”
Hy probeer om nie te veel daaraan te dink nie, maar hy besef dit instinktief toe hy die fondasies van die werkers se behuising verby: Hulle is ook almal weg. Sover as wat hy teen die plaaspad afstap watse roesbruin klippe nou wit vertoon, sink die gewaarwording by hom in dat die wêreld vir altyd verander het. Die omgewing is nou ’n vreemdeling. Net die val en styg van die valleie en waar die uitgestrekte landskap teen die klipkranse bots, is vir hom bekend. Die res is swart-verskroeide, lewelose aarde. Hy volg die naaf van die ravine om die smal rivierbed te vind. En daar sak hy vir die tweede keer in soveel dae tot op sy knieë. Dolleeg. Kurkdroog. Die fyn riviersand is in glasplate verander. In die verwronge spieëls vol borrels sien hy sy eie gesig. Dit lyk asof hy oornag ’n duisend jaar oud geword het.
Moedeloos wink hy vir die hond om hom te volg. Tussen die skeurtandrotse vind hy ’n ingang wat hy laas as kind gebruik het. ’n Wegkruipplek van soorte. ’n Speelplek waarin hy kon skuil om op duikertjies met sy .22 aan te lê. Dié spelonk gaan dieper die krans in, dít weet hy. En daarbinne was dit altyd koel en klam.
Sy oordeel was reg. Die spleet teen die naakte rotswand lyk anders as wat hy dit onthou, maar sy voete vind die roete gou. Van onder uit die ongenaakbare son wat hy homself wil verbeel feller as voorheen skyn, vlug hy. Bliksem volg hom gedwee. Daarbinne die koel grot vind hulle ’n poeletjie bergwater wat drup-drup. Al smaak dit vrank, is die lafenis genoeg.
Of dit skok was en of dit verslaentheid was, begin sy ooglede te knikker nes hy die laaste handvol water gulsig inslurp. Hy fatsoeneer ’n kopkussing vanuit klippe. Die hond maak homself teen hom tuis. Die pyp lê hy op sy borskas neer. Sy hande beskermend daarom gevou. En dan is hy vir die wêreld dood.
Dit is al laataand toe hy weer ontwaak. Dit gebeur teen sy wil. In sy koorsagtige droom voel-voel hy vir die boerboel se warm lyf wat teen hom du. Sy hand vind nie vir Bliksem langs hom nie. Hy vlieg orent. Strompel tot by die ingang van die grot.
“Bliksem! Kom hier! Kom in!” skree hy op die boerboel wat al blaffend en histeries voor die ingang van die grot na die lug hap.
Dieselfde klein, blink vuurvliegies van die vorige aand het weer verskyn. Hierdie keer syg hulle nie vanuit die hemelruim neer nie. Nou beweeg hulle berekend tussen die koppies en klowe deur. Spoed oor die verflensde veld om bo die oorblyfsels van die opstal te sirkel. Daar hang hulle vir ’n wyle voordat hulle wegskiet om in die sterrelose nag in te verdwyn.
Hulle moet eet en daarom is hy bly toe hy die molslang die volgende oggend gewaar. Dit het nie veel gevat om die slang teen die muur van die grot vas te keer nie. Daar is niks om mee vuur te maak nie en die laaste vuurhoutjies is wat hy gebruik om die vel effe van die vlees af te skroei. Dit pla Bliksem klaarblyklik nie veel nie en sy toegewysde stukke vleis verdwyn in twee groot happe.
Dit is met ’n mengsel van afgryse en ontnugtering dat hy dit vroegdag buite die grot waag. Hier kan hulle nie bly nie en buitekant is daar niks nie, sover as wat die oog kan sien. Hy en die hond sal vrek. Hy moet ten minste probeer om die bure se opstal te bereik voordat die son weer sak. Al knaag dit aan hom dat daar van hulle ook sekerlik min tot nil sou oorbly, is dit al wat hy nou kan doen.
Hy trek sy hemp uit, week dit in die poel water en por vir Bliksem aan dat hy ook daarvan moet drink. Dan eers vertrek hulle.
Dit is ongenadiglik warm vir September en die hemp skuur styf en droog teen sy vel teen die tyd dat hulle sy gronde verlaat. Dit is sewe kilometer van sy huis tot waar die grondpad met die grootpad kruis. Hy is verbaas om te sien dat daar geen snelweg oor is om van te praat nie. Asof die verblindende blits die teer laat verdamp het, is daar ook nou net ’n vae herinnering van ’n grondpad oor. Die asvaal landskap blyk nimmereindigend te wees. Dit ruk aan sy hart om die oorblyfsels van sy plaashek te sien: Twee stafies staal onder bleekwit klippies versteek.
Die son sit loodreg bo hom en Bliksem teen die tyd dat hulle die bure se opstal bereik. Op pad na hier het hy gesoek en gesoek. Gekyk en gekyk. Hy kon geen fondasie, geen oorblyfsels van mure, geen teken van die Breda’s sien nie. Selfs die heinings van die buurman se vele skaapkampe is weg asof hier nooit tweeduisend koppe skaap gewei het nie. Dit lyk kompleet of niemand ooit hier geleef het nie en waar die huis gestaan het, lyk nes die grootpad. ’n Verlate lap grond. Gekraakte klippe. Bakstene wat tot gruishopies en erts vermurwe het.
Ontsenu stap hy terug tot waar die Breda’s se afdraai die snelweg van ouds ontmoet. Morbied kyk hy toe hoe Bliksem hom vraend aankyk toe hy in die rigting van Fauresmith begin stap. Daar vorm al rooi blase op die arme hond se sagte pote. Iewers moet daar tog iemand oor wees, dink hy mismoedig terwyl sweetpêrels hom aftap.
So ingedagte, honger en dors is hy dat hy nie die silwer vorming op die gesigseinder raaksien nie. Bliksem grom. Maar dan laat sak hy net weer sy kop om langs sy baas aan te foeter. Oorwonne beweeg die boer en sy boerboel digterby die silwer etsing wat soos ’n soliede paneel die landskap raam. Dit is eers wanneer hy hom trompop daarin vasloop dat die grysbebaarde man in die flenterige klere met die verslete pyp tussen sy tande geklem teen die glinsterende, plat, glasagtige muur opkyk.
Hy het nog nooit so iets gesien of beleef nie. Dit is asof daar ’n muur uit niks gemaak voor hom opdoem. Hy kan dit nie sien nie. Maar hy kan ook nie verder stap as wat hy en Bliksem gekom het nie. Hierdie “muur” keer hom. Aanvanklik dink hy dat dit sy eie brein is wat ’n truuk op hom trek. Hulle stap al lank. Dit is warm. Hulle het nie water by hulle nie. Goël sy gedagtes dan, wonder hy toe hy sy plathande uitstrek om daaraan te vat. Die oppervlak waaraan hy raak is koel. Dit reageer met sy teenwoordigheid. Aanvanklik dink hy dat dit maar die son se refleksie is wat ’n spieëling van grys, silwer, oranje en blou weerkaats. Maar nou resoneer sirkels van allerhande kleure in fyn, vloeiende golwe van sy hande af weg. Dit kring uit om hoër en hoër te reik. Bo-oor sy kop strek dit. Ver, ver bo sy kop. Dit is nie ’n muur nie. Dit is ’n koepel van soorte. Hoe ver strek dit? Hy móét weet. Hy en sy hond moet die dorp bereik of hulle is bokveld toe. Hy moet deur, verby of oor hierdie ding kom.
Hy hap-hap met sy oogtande aan die pypsteel. Tree terug. Storm op die muur af en hamer met sy vuiste teen die koel oppervlak wat hy nie as glas, rubber of staal kan beskryf nie. Bliksem begin terstond vir die mirage te blaf. Soos voorheen, kring daar wye, kleurvolle sirkels vanuit die kontakpunte waar sy vuiste land. Saam hiermee: ’n Lae frekwensie wat hy net kan beskryf as die gedempte roep van een of ander buiteaardse loerie of spreeu. Aldeurdringend vul dit die landskap om en in hulle. As hy nie so ooreis was nie, was dit vir hom mooi. Vir wat na kilometers ver lyk, kring die vibrasies in silwer, goud en rooi van hulle af weg.
Hy bring sy vuiste tot stilstand. Verstel aan die pyp wat dreig om van sy lippe te glip. Dis tóé dat hy ’n stem waarneem. Hy kan dit nie hoor nie. Eerder “praat” iemand van binne sy gedagtes met hom. ’n Skielike teenwoordigheid manifesteer tussen sy ore sonder dat hy daarvoor gevra het.
“Waar kom jy vandaan?” vra die rustige stemtoon.
“Ek boer hier buitekant Fauresmith…” antwoord hy ietwat oorbluf terwyl Bliksem teen die versperring opspring. Ook die aanraking van die boerboel se pote het kringe kleur en klankvibrasies tot gevolg. “Ons is aangeval. Ek probeer by die dorp uitkom.”
“Wat is dit daardie?”
“Wat is wat?”
“Die ander?”
“Ek verstaan nie die vraag nie? Watter ander?”
“Die ander wese. Die een langsaan jou.”
Hy kyk af om te sien hoe Bliksem nou verbete ’n gat onderdeur die muur van lig en klank probeer grawe. Sover as wat sy naels in die klipperige grond grou, ontvou daar fyn sirkels van klank en kleur wat soos golfies van hom af wegspoel.
“Dit is my hond.”
“Hond?”
“Ja. Bliksem, die boerboel. Hy woon ook op die plaas.”
“Een oomblik, asseblief.”
Die teenwoordigheid tussen sy slape verdwyn. Ná wat soos ’n leeftyd voel, pols die vreemde dog gerusstellende stem weer in sy gedagtegang.
“Onmoontlik. Canis lupus familiaris het in die jaar 2023 uitgesterf.”
“Kan-nie-wie-se-watse-goed?”
“Honde. Honde het in die jaar 2023 uitgesterf,” antwoord die stem hom saaklik.
Verdwaas kyk hy na waar Bliksem nou ewe op sy agterstewe sit met ’n sotlike uitdrukking wat oor sy bakkies span. Dit lyk asof hy na iemand of iets luister. Sou hy ook die stem kon hoor?
“Wel. Hier sit Bliksem voor jou. Hy bestáán.”
“Hoe het jy in die aarddomein beland. Het jy vanuit jou bêreplek verdwaal?”
“Aarddomein? Verdwaal? Bêreplek! Waarvan praat jy? Ek boer al my lewe lank buite Fauresmith. Dit is ’n familieplaas. Ek het dit geërf. Vra enige iemand op die dorp. Almal ken my.”
“Een oomblik, asseblief.”
Hierdie slag neem dit die stem slegs ’n paar sekondes om terug te keer.
“Antwoord die volgende vrae wat ek aan jou gaan stel tot die beste van jou vermoë.”
“Goed…” antwoord hy huiwerig.
“Jy is onbewus van die inval wat gestrek het van aardjaar 2023 tot 2031?”
“Daarvan weet ek niks. Ons is wel aangeval, ja.”
“Jy is onbewus van Verdelging Bevel 1242 van sterjaar 4564B tesame met Bewaringsbevel 412 van sterjaar 4568A van wat jou planeet stelsel Proxima Centauri genoem het?”
“Ek is nie goed met getalle nie. Nog minder met astrologie. Ek weet nie waarvan jy praat nie.”
“Jy is onbewus daarvan dat jy jou tans in sterjaar 5553C bevind?”
Hy knik slegs sonder om die implikasie volkome te besef.
“Wat was jou spesifieke sub-spesie identifikasie?”
“My wat?”
’n Paar sekondes tik verby voordat die stem hom antwoord.
“Jou noemnaam en van?”
“Rynhardt Ignatius Phillipus van Winkle. Maar almal noem my sommer maar oom Rip.”
“En die ander wese?”
Hy kyk af na waar die hond homself op die warm sandgrond neergevly het. Hygend en uittong wag hy.
“Bliksem, die boerboel.”
Skielik bulder die stem in plaas van praat. Amper motories klink die monotone stemtoon nou op. Vervaard kom Bliksem orent om homself teen sy linkerbeen vas te druk.
“Rip van Winkle en Bliksem die Boerboel. Hiermee sanksioneer ek julle beide namens die intergalaktiese beheerraad tot herkondisionering, assimilasie en durende bewaring in lyn met Bewaringsbevel 412 van sterjaar 4568A insake lewende wesens gevind op planeet Aarde in die aardjaar 2023. Maak asseblief gereed vir transportasie.”
Swaar weer
In die verte skeur 'n bliksem die lug. En dan 'n tromgeslaan wat bombasties en dringend nader rol. Swaar weer is op pad. Die reën is eers soos vingers wat saggies oor die sinkdak en teen die ruite terg en dan hard en skielik oor die plotte uitsak. Die honde hardloop vir skuiling. Ons trek die vensters toe. Ek kan nie verder as die kweperboom sien nie. Die lug ruik eers na stof en toe, 'n vars reuk wat saam met hoendervleiskoue kom. Op 'n stadium klink dit asof die hemele vir ons kwaad is en ons in sy toorn wil versuip. Die krag gaan af. Ek trek die gaas weg. Die olifantsoor en die lelies se blare word deur 'n ongesiene hand op en af en heen en weer geklap. Blinknat. Ek wonder of die swaaiende stamme sal knak. As die natuur 'n stem gehad het, was dit beslis woedende Hoëveldstorms.
Vir bykans 'n halfuur reën dit só. Dit voel asof iemand op my skree.
Dan raak dit rustiger. Die gramstorige buffel het homself in 'n mate uitgewoed en nou is hy soos 'n kind wat lank en hard uit frustrasie gehuil het; saggies neurie die reën nou. Uitgeput. Die geraas van water wat val het bedaar, maar die werf is steeds leeg. Die hoenders en die honde en die katte en die voëls kruip steeds weg, al is die nattigheid nou net vlae irriterende druppels.
Maar dit hou ook op. Stilte. Onaardse verlatenheid. Die aarde skielik skoongewas.
In die teenoorgestelde verte beweeg die tollende, donker massa nou aan en die son lek deur die slierte wat oorbly. Steeds. Geen dier in sig nie. Asof hulle weet om die storm nie te pla nie, selfs nie in die doodsnikke van sy tantrum nie. 'n Salige verstandhouding van respek tussen dier en natuur. Maak waarmee jy besig is klaar, hééltemal klaar, dan kom ek uit om weer my gang te gaan.
Bruno is die eerste een wat dit van onder die afdak uit waag as die laatmiddagson se strale die grysklippe van die oprit in 'n flouerige, goue kleed verander. Hy skud homself woes. Rek sy litte. Sy wit voorpote is nou modderbruin en klewerig. Bruno ruik versigtig aan die deurweekte gras. Hy begin in die rigting van sy kosbak te draf terwyl hy selfversekerd klein wolkies deur sy snoet blaas. Die plasse waardeur hy ploeg pla hom nie. 'n Begrafnisduif begin versigtig van uit die kweperboom te koer nes Bruno sy eerste bekvol graaf.
Mekaar
Paulina Gumede staan op saam met die morester. As sy haar kaia se deur met haar elmboog oop du en die kers in haar hand na buite hou, weerkaats ʼn groot waterpoel waar daar gister net blink geloopte grond was. Sy sug. ʼn Koue, triesterige windjie kom tussendeur die kalerige seringboom aangedwarrel. Dit is middel-Maart en die herfs klop met mening aan haar deur. Dit gaan sukkel om vandag tot by die taxi te kom. Sy trek die handdoek om haar buuste stywer; tuur oor die res van die buurt. Alex se inwoners slaap nog. Dalk as sy vroeër, voor die ander pendelaars, by die taxi kan kom, sal die been haar nie veel verder pla nie.
Voordat sy na binne draai, strooi Paulina die oorskietpap oor die erf. Die hoenderhaan sal dit weldra later vind.
Terwyl sy vir die water op die primusstoof wag, lawe Paulina haar honger maag met ʼn sny bruinbrood en van die makataankonfyt wat al suikerklonte om die bek van die glasbottel vorm.
Sy tel haar sente vir die taxi voordat sy was.
Soos dit haar gewoonte is, balanseer Paulina haarself op die bed se punt om die kontrapsie om haar linkerbeen te kry. Behendig, gly die gespes deur haar vingers totdat die metaalstawe en lis ʼn stywe harnas om haar enkel en kuit vorm. Sy het ʼn ekstra sokkie tot onder haar knieg getrek. En daarna die sykouse. Want die been neuk as die weer só raak.
Met moeite buk sy af om haar handsak op te tel en dan die leë twee-liter bottel vir die paraffien.
Sy wieg saam met die ander mense in die taxi en teen die tyd wat sy by die herwinningsaanleg aankom, pyn die been erger. Dit is amper ʼn kilometer se stap van waar die taxi haar aflaai tot hier. Meeste van die ander mense is lank reeds vort en ʼn ou vrees vou om Paulina se keel. As sy nie vandag ʼn trollie kry nie, eet sy vanaand nie. Vieserig, ignoreer sy die pyn wat skielik met mening van haar enkel na haar knieg opskiet.
By die hek wag hy haar in.
“Ek het vir jou een gehou,” groet Speedy haar opgewonde.
Haar bedremmelde vriend staan agter twee van die trollies waarop hulle die skroot moet laai. Sy oë lyk vanoggend loperig en die manier hoe sy hande bewe verklap dat hy gisteraand weer onder die proplyn beland het.
“Dankie, Speedy,” sê sy dankbaar. “Jy het nie nodig gehad nie,”
“Dis niks,” glimlag hy skeef sodat sy pienk tandvleis wys.
Paulina kyk fronsend oor die berge gemors en die blink sinkdakke van die township langs die aanleg. “Ons is seker te laat vir die trokke wat ons in die woonbuurte sou aflaai?”
Ja, skud Speedy sy kop hoesend. “Maar die lorrie is nou-nou terug. Dan klim ons op vir die highway,”
“Dankie, Speedy,” Sy forseer ʼn glimlag maar sy weet dat die teleurstelling op haar gesig geskryf moet staan want haar ou vriend praat weer vinnig.
“Ek sal jou help om op die lorrie te kom, Paulina” Speedy se hande werk behendig om die toue van haar optel-sak aan die trollie te bind. “Ek sal voor loop. Jy kan agterna kom. Jy kan die skrootmetaal optel en dan sal ek papiere en plastiek optel. Ons rus wanneer jy wil rus,”
Om rommel langs die snelweg op te tel én die trollie al die pad tot by die optel-punt agter jou aan te sleep is nie speletjies nie, dink Paulina. Sy gaan aftjop.
“Dankie, Speedy,” sê sy, maar haar woorde word deur die gebrul van die trok wat in die pad opsukkel gedoof.
Deur die loop van die dag, en met die pyn in haar been wat om die uur vererger, forseer Paulina haar gedagtes elders. Sy dagdroom terwyl sy leë koeldrankblikkies met haar skerppuntloopstok deurboor.
Wat as daar ʼn makliker weg bestaan? Wat as daar ʼn manier is wat sy, tot nou toe, nog net nie raakgesien het nie? Die ongeskiktheidstoelaag wat sy van die regering af ontvang koop ook net sóveel. Kos is duur. Vervoer is duur. Alles is duur. Sy kan maar net van elektrisiteit in haar beskeie huisie droom.
Maar wat as daar ʼn ander manier was, hou sy aan met wonder.
Die idee klou aan haar terwyl sy met haar trollie pad-af sukkel. Wat as sy, selfs met haar skewe enkel, krom voet en kort been, ʼn vaste werk kon losslaan? Wat as, vra Paulina terwyl die verkeer op die snelweg verby haar mor.
Sy begin staar vir die mense in die karre. Elke keer wat een verby haar vlieg, soek haar oë die gesig agter die stuurwiel uit.
As jy ʼn kar kan bekostig, moet jy sekerlik ʼn huis ook iewers hê. Wat as sy vir een van húlle kan gaan werk. Elke dag. In hulle huis? ʼn Loon wat elke dag dieselfde is – nie gebonde aan hoe seer haar been geraak het of hoe min skroot sy in haar sak kon bymekaarmaak nie?
Sy kyk of sy ʼn vriendelike gesig iewers kan sien. ʼn Teken dat haar durf daad sal kan word. As sy mooi vra. As sy beleefd is. As sy belowe om hard te werk.
Die mense in die karre op die hoofweg staar voor hulle uit. Niemand sien haar raak nie.
Nee, dis net ʼn droom, maan Paulina haarself as die son op twaalfuur staan en Speedy homself verskoon om vir die res van die middag te verdwyn.
Sy werk alleen tot sy uitgeput en moeisaam dit tot by die optel-punt maak. Die wind pluk aan haar kopdoek op pad terug. Sy sien haar vriend eers weer by die herwinningsaanleg. Hy wag in die ry.
“Het jy gewen, Paulina?” vra Speedy, sy mond tandloos toe hy verby haar kom, sy asem wat alweer na drank stink.
“So-so, antwoord sy bot. Sy wag vir die man wat die skaal beman. Hy sal bepaal wat hul arbeid werd was.
Uiteindelik plaas sy haar bultende optel-sak met tinblikkies en die handvol boute en moere op die skaal nes Speedy se dun raam tussen die rye mense verdwyn.
“Ses-en-sewentig, Paulina.” beslis die man langs die skaal, sy sigaret tussen sy onderlip en sy bo-tande vasgeklem.
“Dankie, Baas.” bevestig Paulina, terwyl sy bakhand die note en munte aanvaar.
Om te stry oor die presiese bedrag rek net die vertrek-tyd huis toe uit.
Sy kom saam met die donkerte tuis. In die sinkhuis staan haar sitkamerstel langs haar bed. Vir twee jaar het Paulina daaraan afbetaal. Dit is gerangskik soos dit ʼn ordentlike huis sou betaam. Die stel is só geplaas, dat almal wat daarop rus vind na een plek staar: die kartondoos waarop ʼn TV-stel eendag sal pryk.
Paulina smeer Zam-buck oor haar bors en Dolly Varden waar die gespe haar been stukkend geskaaf het. Terwyl sy insluimer, dink sy aan die dinge wat sy nié in haar sak gegooi het nie. Kitskos-sakke wat nog skyfies, tamatiesous en asyn in klein hoeveelhede binnekant oor het. Ou speelgoed. Bababottels met vrot melk. Skoene sonder sole. Verslete briewe. Tydskrifte. Soms kry sy iets van waarde, soos die pakkie bankstate wat sy oopgeskeur en probeer lees het. Soveel syfers in gelid het sy nog nooit gesien nie.
En op die voorkant van die brief. Die adres van die eienaar.
Sy ken die buurt.
Haar dagdromery word haar nagdroom.
In die oggend maak sy gereed, maar nie vir die herwinningsaanleg nie. Sy trek haar beste romp aan. Elke derde Dinsdag neem sy ʼn ander taxi. Paulina pendel tot by die provinsiale hospitaal. Die ry is lank. Sommige dae sien die dokter haar nie eens nie. Sy moet dan wag vir die volgende maand.
Vandag het sy egter die geld vir ʼn ander taxi gebruik. Die dokter en haar been kan wag.
Haar hart klop vinnig. Al die huise in die buurt het enorme grasperke waaragter nóg groter huise soos brulpaddas in die oggendson sit en bak. Sy moes rondvra, want die letters op die voorkant van die brief wou net nie vir haar verstand sin maak nie. ʼn Munisipaliteitswerker verduidelik haar tot hier: ʼn groterige huis wat soomloos by die res van die buurt insmelt met palmbome en struike wat die tuin versier.
Die tuinjong wat haar ingelaat het, hark dooie blare bymekaar terwyl hy Paulina sylangs dophou. Sy stap stadig, maar beslis, met die oprit aan en dan teen die stel trappe uit.
Bewend, reik Paulina se vinger vir die ronde knoppie. As sy dit druk, klink ʼn skril geluid van agter die voordeur op. Sy vee die plooie in haar romp plat, en toe die handvatsel roer, druk sy haar mank been agter die ander een in.
“Goeiemore, kan ek help?” vra die vrou van agter die half-oop deur. Hulle kan dieselfde ouderdom wees, dink Paulina terwyl sy na woorde soek. Dis ʼn mooi, fyngeklede vrou.
“Goeie more, Mevrou. Ek, ek,” stammer Paulina.
Die dame met haar bottelbruin kapsel en gladde vel staar haar vraend aan.
Sy trek haar asem diep in. “Goeiemore, Mevrou. My naam is Paulina Gumede.” Sy frommel haar hande met ʼn glimlag inmekaar. “Ek is goed met kinders, Mevrou. En ek kan was en stryk en ek kan vloere was en kos maak en afstof,”
Die vrou bly Paulina aanstaar. Asof sy iets snaaks gesê het. Of dom is.
“Ek kan werk, Mevrou,” sê Paulina toe die vrou se oë eers oor die hoë-brug skoen aan haar linkervoet gly en toe verder teen haar been oprank om op die gespes en staalstawe te rus. Agter Paulina raas die tuinjong se hark nou oor die plaveisel. Haar ore begin suis. Sy wens sy was nou myle hiervandaan. Iewers langs ʼn snelweg; besig om weggooigoed op te tel.
“Ek sal selfs die hond was, Mevrou,” sê sy moedeloos as die vrou haar net stilswyend aanstaar. “Of die meneer se klere pars,”
“Hier is lank nie meer ʼn meneer nie.” verbeuk die vrou uiteindelik haar stilte. “Dit is net ek en hy,”
“Dankie. Totsiens, Mevrou.” Paulina draai sukkelend weg, die tuinjong kyk anderpad. ʼn Hand wat aan haar skouer raak is die laaste ding wat Paulina verwag en sy is verbaas oor die glimlag wat haar inwag toe sy omdraai.
“Jou been?” vra die vrou. “Wat het gebeur?”
“Dit was ʼn siekte,” Paulina lig haar skouers. “Toe ek ʼn kind was, het ek ʼn virus opgedoen. Die dokter sê ek was nie daarteen ingeënt nie. Daarom het my been só gegroei.”
Die vrou glimlag wrang. “ʼn Doodeenvoudige inspuiting kon dit verhoed het, weet jy”
Paulina weet nie wat om te antwoord nie. Selfbewus, trek sy haar romp laer, maar die soom bly net-net bo die gespe hang.
“Dit keer my nie, ek kán enige iets doen, Mevrou,” sê sy, ietwat verbaas oor die opstand in haar eie stem. “Ek het met hierdie twee hande my ma tot op haar laaste versorg en ek was toe maar vyftien,”
“Ek lees in die koerant van ʼn siekte wat tans in China uitgebreek het.” Die vrou kyk ingedagte verby die voorportaal na binne die huis. “En hierdie keer is daar geen inenting beskikbaar nie, maak nie saak wie jy is of waar jy vandaan kom nie,”
Weer staan Paulina verwese. “Ek het nie daarvan geweet nie, Mevrou,” sê sy amper verskonend.
“Waar is jou mense?”
“Ek het nie mense nie, Mevrou. My ma is lank reeds dood. Ook van ʼn siekte waarvoor daar geen medisyne was nie.”
Die vrou se oë versag.
“Ons gaan iemand kort om ons te help. Wat het jy gesê is jou naam?” vra sy sag.
“Paulina. My naam is Paulina Gumede, Mevrou.” antwoord sy.
“Paulina, wat sou jy daarvan dink as ek aanbied om jou te beproef?”
“Goed, Mevrou.”
“En as dit nodig sou wees, sal jy hier kan kom bly?”
“Hier?” vra Paulina oorbluf.
“Ja. Daar is ʼn spaarkamer. En jy kan jou goedjies bring.”
“Waarom sal ek hier wil bly, Mevrou?”
“Op die radio praat hulle daarvan dat ons binnekort dalk in ons huise sal moet bly. Vir ʼn baie lang tyd sal niemand nêrens heen mag gaan nie. Beide my huiswerkers is vanoggend na hul families in die Oos Kaap. Ek is so bang om alleen te wees met hom. Ons gaan mekaar nodig kry,”
“Maar daar is tog die hele stad, die townships, die taxi’s en busse, Mevrou. U hoef nie alleen te wees nie,”
“Jy verstaan nie, Paulina. Jy sal nie verder as jou voordeur mag gaan nie,”
“Ekskuus, Mevrou?” vra Paulina in ongeloof.
“Nêrens. Jy mag alleenlik in jou huis bly.”
Haar mond droog uit. “Vir hoe lank, Mevrou?”
“Niemand weet nog nie. Maar dit kan so lank as drie weke wees, dalk meer,”
Dit voel vir Paulina asof sy droom. As sy nêrens heen mag gaan nie, hoe gaan sy rommelplastiek en tinblikkies optel om vir geld te verruil? Wat gaan sy eet. Waar gaan die paraffien vandaan kom om die primus aan die gang te hou.
“Is jy oukei, Paulina?” vra die vrou nadat sy vir ʼn wyle net geskok om haar rondkyk. “Ek het nie bedoel om jou te ontstel of in die gesig te vat met my aanbod nie. Dalk as jy sien wat ek bedoel, sal jy verstaan en my aanbod ernstig oorweeg,”
Sy neem Paulina aan die hand, maar in die groot ingangsportaal, tussen die enorme skilderye en glasornamente, voel Paulina skielik duiselig. Die gedagte dat sy binnekort in haar sinkhuisie opgesluit sal wees vir weke aan een met net die bietjie kos en paraffien wat sy het, is besig om haar te oorweldig.
“Ek moet gaan, Mevrou,” Sy pluk haar hand terug en mik vir die voordeur. Sy moet so vinnig as moontlik by die herwinningsaanleg uitkom. Sy sal dag en nag moet werk. Sy sal Speedy moet vra om haar te help.
“Asseblief, nee!” Die vrou gryp vir haar pols. Daar is trane in haar oë en haar stem is smekend en paniekerig. “Die suster wat gewoonlik hier werk het vanoggend geskakel. Die regering verplig hulle om by die naaste hospitaal aan te meld. Sy kan nie meer hier werk nie. Ek gaan werklik hulp benodig en ek kan nie eers ʼn motor bestuur nie, watwou na hom omsien én die huishouding behartig én hierdie virus oorleef,”
Paulina se hart wil deur haar ribbes breek. “Ek, ek kan nie, ek moet geld gaan maak, ek moet self kos gaan kry, Mevrou,”
“Kos is nie ʼn probleem nie. Geld ook nie. Asseblief. Enige iets.” Die vrou se hand klem stywer om haar pols “Hy is al wat ek oorhet,”
Haar kop is besig. Dwalerig, volg sy die vrou in die gang af. Die lug ruik na Savlon en medisyne. Voor ʼn deur kom hulle tot stilstand. ʼn Piep-piep geluid kan van agter die deur af gehoor word.
Die deur gly stadigaan oop. Die vertrek lyk meer na ʼn hospitaalkamer as ʼn slaapkamer. Verskeie pype en drade hang van ʼn bed af en langs die figuur van die maer seuntjie in die bed, piep-piep ʼn masjien ongestoord voort. Die vrou se stem is amper onhoorbaar.
“Hy was maar ʼn klein baba toe die siekte sy brein aangetas het,”
Die vrou rus haar hand op die seuntjie se borskas wat gelydelik sak en styg en dan kyk sy vir Paulina se linkerbeen, die vodde handsak waaraan sy klem en die vrees in haar oë.
“Ons kan mos na mekaar kyk. Ek kyk na jou. Jy kyk na my. Ons kyk na hom. Asseblief. Jy móét hier bly. Asseblief.”
Paulina stap tot by die bed. Die kind is tengerig en sy oë toe asof hy in ʼn diepe slaap verkeer. Sy wil haar verbeel dat daar ʼn glimlag om sy mondhoeke speel. Hy is totaal onbewus van hierdie wêreld se pyn en angs.
Paulina neem die vrou oorkant haar se hand sagkens in hare.
Liggies vir Kersfees
Op Kersdag gebeur die mooiste ding. Die liggies en boom staan al vir 'n maand lank in ons voorhuis. Elke aand skakel ons dit aan om die kleurvolle geflikker oor die geskenke te sien dans. Meeste van die geskenkies sal toe bly tot ná Kersdag want dit is nie ons jaar nie. Steeds is dit vir ons lekker en ons deel boeta se afwagting as ons met hom oor die foon praat. Natuurlik dwaal ons oë na die ander kinders in die straat want Kersfees, in sy blink, plastiese euforie is tog vir húlle bedoel. Ons grootmense verstaan die betekenis daaragter, maar niemand kan die opwinding van kinders ontneem nie. Die één tyd van die jaar wat iedere kind voorbaarlik glo in goedheid en verdienstelikheid. Die outjie oorkant die straat het onlangs begin loop (en sy stem gevind). Wankelrig en luidkeels beaam hy met vier of vyf woorde sy ouers se elke sin. 'n Huis verder het die mollerige vrou en haar lang, maer man vir eers 'n skietstilstand met die tieners bereik. Niemand verskree iemand nie. Selfs die straat se boelie ry salig met sy nuwe fiets asof die suikerige ysklont in sy mond 'n kalmeermiddel van soorte is. Die buurt se kinders speel in groepies, erg verveeld, sommiges in die strate want geen kar jaag nou nie. Hier en daar dra een 'n kleurvolle speelding of pop. Afguns en afshow is aan die orde van die dag. Die reuk van houtskool wat aangesteek word of 'n pot bleekvleis wat op 'n stoof prut hang vroegdag reeds swaar in die lug. Mense is rustig, behalwe vir die outistiese kind langsaan. Vir die eerste keer in 'n lang tyd is sy pa tuis. Hy is moeilik. Die geneul en geskree is onophoudend. Kuiermense is daar nie en hy bly binnenshuis. Ek sien geen Kersboom verby die voordeur nie, net sy pa wat moedeloos homself in die tuin afsonder. Hy foeter met die karige bedding of was sy kar. As die hittegolf soos 'n ongewensde duvet oor die teeldakke gaan lê, knoop sy vrou die gordyne in dik, lomp lisse en swaai sy elke ruit oop. Dit raak skemer en hy skree al vir agt ure aaneen. Grommig, klim die pa in sy kar en verdwyn. Die seun se stem verstil. Na 'n rukkie verskyn hy en sy ma op die stoep. Sy lyk moeg en waai halfmas oor die muur vir my waar ek agter 'n lint sigaretrook wegkruip. Nou neurie hy terwyl hy homself wieg. Sy houding verstyf toe die kar om die draai kom. Selfs die groot emmer braaihoender wat sy pa na hom toe uithou doen min om die afwesige blik in sy oë te verbreek. In stilte smul hulle aan die Kersete: hy eenkant met 'n pakkie slaptjips. Hy bly alleen buite toe almal ingaan. 'n Eensame voorbode in die tuin, sy buitelyne net-net ge-ets teen die pikdonker. Ek kyk na waarna hy staar. Verwonderd aan die liggies wat uit die ander voorhuise skyn. Die voordeur swaai oop. Sy pa se donker figuur vul die raam. Kom, probeer hy hom na binne lok. Versteen bly die seun. Die man sug diep. 'n Geraas in die voorhuis. Iets wat val. Die ligte gaan af. Stadig beweeg die kind nader aan ons muur. Sy figuur versmelt met die bakstene. Ek sien dat hy na sy ouerhuis loer. En dan weer na die ander huise . Ek sit verdwaas en luister hoe die kind se stem begin klim. Hy is bang maar weier om te beweeg. Het hulle dan gaan slaap? 'n Skaduwee doem voor die sitkamervenster op. Arms wat agter die ruit na bo reik en met iets vroetel. En dan, asof Kersvader self geland het, verhelder twee stringe liggies in reënboogkleure. Die liggies is eenvoudige strepe wat twee hande jillend heen en weer swaai. Sy pa. Die krieke se gesing vervang die geneul. Treetjie vir treetjie dwing sy nuuskierigheid hom nader aan die deur en die mallerige vuurvliegies in die voorhuis. Na bykans vyf minute is dit hy wat die liggies laggend heen en weer swaai, met sy ouers wat laggend agter hom staan. Na middernag word die liggies afgeskakel en weggepak, maar nie voordat sy pa hom op sy bed tuismaak met 'n flitslig in sy hand nie. Die ruite en gordyne hang steeds oop. Hy giggel vir homself terwyl die ligkol oor die mure en dak gly. Verwonderd kyk ek saam met hom terwyl hy elke krytfiguur wat hy op sy kamermuur gekrabbel het vir sy pa wys.
Sade in die Wind
Lank terug het ek 'n arm gesin geken. Hulle het saam met ander mense op 'n plot gebly. In skeephouers. Ek het per abuis van die plot tussen die bloekombome uitgevind. Dit was net nadat ek lewend uit 'n wrak op die R59 gehaal is. Ek kry steeds nagmerries van die klank van staal wat om my frommel; die verwarring van stemme wat ander waarsku om "nie te kyk nie" en die reuk van olie oor warm teer. Daarna voel ek vir 'n paar weke verdwaald tot 'n vriendin vir my sê, jy is ongeanker. Kom oor jou gebreekte ribbes en die oorlewing van jou gewisse dood en gaan help ander.
Dit was 2009. Almal het swaargekry. Baie fabrieke het toegemaak. Só eindig ek met arms vol babagoed by 'n kleuterskool in die dorp op. Die foon lui terwyl ek voor die ontvangsdame staan. Die gesprek is stram, tog dringend en heel uit plek met stemme wat skater en joel in die agtergrond. 'n Kleuter is vanoggend afgelaai. In gips. Van haar enkels tot by haar nek. Dit is die welsyn wat geskakel word.
"Was sy in 'n ongeluk?" vra ek as die ontvangsdame die foon neersit.
"Nee," Sy skud haar kop. "Die ma is 'n skisofreen. Dit het al voorheen gebeur, maar nog nie só erg nie."
"Enkelma?" raai ek.
"Dis net sy en die kind,"
Ek wys na die doeke en NAN-blikke tussen ons. "Het sy hulp nodig?"
"Mevrou Jacobs van die welsyn het gaan kyk. Hulle bly in 'n woonstel in Loch straat. Bo die kafee,"
"Kan ek haar nommer kry?"
Die woonstel was verlate toe ek daar kom. Dit vat nie veel om die welsynkantore op te spoor nie. 'n Triesterige rooibaksteen-geboutjie sonder 'n grasperk naby die industriële gebied. Mevrou Jacobs is 'n bruin vrou agter 'n stapel leêrs. Sy het die gesin na 'n skerm geneem. Hulle is ses maande agter met die huur. Meeste van die meubels is al verpand. Die ma het in 'n oomblik van waansin die meisie se stootwaentjie aan die bopunt van die trappe omgetiep. Ek vra vir aanwysings.
Verby 'n informele nedersetting en plotte vol skrap vind ek die klein plantasie en tussen die bome; meer as 'n honderd mense. Mans. Vrouens. Oumense. Kinders. Elke skeephouer is met karton of sinkplate in drie kamers verdeel. Die enkele uitgang word as stoep gebruik. Daarop sit die inwoners, voosgebrand, en hou kleintjies dop wat in rooigrond en stof met klippe en die oorblyfsels van poppe speel. Die lug ruik na verskroeide gras.
Ek word verwelkom asof hulle my verwag het, 'n tikkie verligting as ek sê dat ek nie 'n afgevaardigde van 'n kerk in die dorp is nie en toe teleurstelling as daar nuuskierig na die leë laaikant van my bakkie geloer word.
Ek verduidelik na wie ek opsoek is. Ek kry die indruk dat hulle mekaar nie werklik ken nie. Toe ek noem dat sy vandag maar hier aangekom het, word ek na 'n buitegebou gelei.
Die pleisterwerk val in groot skerwe van die ongeverfde mure af. Daar is nie 'n deur nie. Ook geen elektriese lig binnekant nie. Die gebou was voorheen 'n stal van soorte. Dit lyk klam. Sy sit op 'n bierkrat, skuins van die ingang, sodat haar gesig versteek bly. Haar kniegkoppe wys deur die materiaal van haar rok; haar hande rustend daarop. Ek verbeel my haar bleekerige, maer vingers om die stootwaentjie se handvatsels. Ek staan buite en praat. Die kleur van haar oë val my op. Dartelende blou poele. Haar sinne is presies en sy gebruik woorde wat my laat dink dat sy nie 'n Gautenger is nie. Kaaps, dalk. Ek vra oor die kind. Haar naam is Elisa. Mens spreek dit uit asof in Engels.
Sy het nie my hulp geredelik aanvaar nie en ek moes ook "uithelp" met van die ander inwoners se behoeftes. Ek skakel in by die string kerke en uitreikaksies; hou my oog op Elisa, wie se gips metertyd verdwyn. Sy is 'n mooi kind met haar ma se oë en blonde hare wat weerbarstig agter haar ore krul. Sy praat min en gee nie veel aandag aan wat buite haar onmiddelikke dampkring aangaan nie. Maaitjies maak sy nie. Die enigste keer wat ek haar sien speel het, was toe sy agter perdeblomsade in die wind aangehardloop het.
Elisa en haar ma trek nie uit die stal uit nie, maar ek is gerus dat die kind skool toe gaan en daar elke aand 'n bord kos vir elkeen onder die afdak, wat as kommunale kombuis funksioneer, gehaal kan word.
Saam met Mevrou Jacobs word Elisa se leêr bygehou. Solank sy eet en veilig is, is pleegsorg nie 'n opsie nie. Ander probleme duik egter by die skool op. Elisa sukkel met basiese vaardighede. Sy verloor gewig. Sy bly slaaperig. Mevrou Jacobs kry vrottende borde kos en talle leë hoesstroopbotteltjies onder die bed in die stal. Elisa daag by die skool op met blou kolle. En brandmerke. As die skroewe aangedraai word, begin Elisa se ma praat van familie in Natal, maar sy kan nie name of telefoonnommers noem nie.
Van die ander inwoners begin skinder. Elisa se ma praat met haarself. Sy hoor stemme. Sommige nagte skree sy. Elisa ook. Tot 'n versmorende klank, soos 'n hand wat oor 'n mond gedwing word, van uit hul kamer opklink. Mevrou Jacobs ontbied 'n sielkundige. Die pille wat voorgeskryf word, is altyd voor die einde van die maand klaar. Elisa slaan nou aan die ander kinders by die skool. Sy maak haar broekie nat. Haar eerste sinne is vol swetswoorde.
Uit desperaatheid sit ek by as daar aan Elisa se ma verduidelik word dat dit die lááste keer was.
Ek sal nooit die leë blik in haar oë of die grynslag om haar mondhoeke vergeet nie. Sy wieg haarself terwyl Mevrou Jacobs die aannemingsproses verduidelik. Elisa sit afgetrokke langs die krat.
Die oproep kom skaars drie dae later. Die stal is vanoggend leeg gevind.
Ons het die polisie laat weet. En die verkeersdepartement. 'n Patrolliemotor sweer hulle is by 'n rusplek in Villiers opgelet. Ek self ry die dag my petrol uit. Buitekant Warden op die N3 word hulle die laaste keer gesien.
Elke keer wat 'n perdeblomsaad deur die wind opgeswiep word, dink ek hoe oud sy vanjaar word.
Ontuis
By 'n busstop in Den Haag het ek bevriend geraak met 'n man uit Syrië. Hy het baie ouer as sy 24-jaar gelyk; sy hare dra hy langer as die kortgeskeerde amper-punk styl wat die somer die gewoonte was. Swart krul dit teen sy slape af tot verby sy hoë wangbene waar dit in die fyner haartjies van sy baard verdwyn. Ek wag vir die tram wat my van Koningin Wilhelmina straat na die strandfront sal neem. Ek dra 'n kortbroek en plakkies wat laas die warm strande van KwaZulu Natal geproe het, hy is in 'n nuwe denim en verslete hemp. Hy staar bekommerd voor hom uit en rook, die sigaret al halfpad 'n kooltjie getrek. Sy vingers vliet oor die skerm van sy foon en dan prop hy die foon by sy broeksak in voordat hy die halfgerookte skyf oor die straat skiet. Die skerm het 'n lelike kraak, sien ek. Fronsend kyk hy straataf.
"Ben jij boos? Is er iets mis?" vra ek as hy op die plek rondtrap en sy kop vir homself skud.
Die skielike glimlag vang my onkant.
"Ek praat nie Hollands nie. Ek is nie van hier af nie." antwoord hy met 'n aksent wat klink asof sy tong agter sy voortande vashaak.
Ek slaan oor na Engels nes die tram rammelend voor ons stop. Hy is sonder blyplek. Vandat hy in die stad aangekom het, Air BnB hy. Dit kos €45 per nag. Die geld wat sy ouers vir hom gegee het toe hy sy tuisland maande gelede verlaat het, is nou klaar. En in Homs werk die selfoonnetwerke skaars, watwou die banke. Buitendien, daar is niks oor om vir hom te stuur nie. Hy het 'n werk, maar dié betaal hom eers oor bietjie meer as 'n week. Hy het blyplek probeer reël deur ander Siriërs in Den Haag te probeer opspoor, maar tans is dit vrugteloos. Sy rugsak en tas het hy by 'n fietsskerm toegesluit.
"Waarheen is jy op pad?" vra ek as die tram se stopplekke min raak.
"Scheveningen," probeer hy sê, maar dit kom meer uit as "Skeêwieng".
"Ek ook," Ek trek 'n handdoek uit my rugsak. "Ek gaan strand toe. "Waar ek vandaan kom, is daar baie strande." Ek wys na my wit bene. "Al lyk dit nie so nie."
Weer die skaam glimlag. "Jy moet die Mediterreense see sien. Ek mis dit. Dis waarom ek vandag gaan. Ek mis dit."
"Wel. Kom saam. Ek is ook alleen."
Ons spandeer die dag as vreemdelinge op 'n vreemde plek. Die strand lyk soos wat ek ken, maar die see is branderloos, uitgestrek en onrustbarend grys van kleur. Hy praat geredelik. Ek is verbaas oor hoe presies hy tot hier gekom het. En waarvandaan. Daar is baie toeriste en as ons verby die kilometer strandkafees en restaurante drentel toe dit laatmiddag word, steek hy weer sy hande in sy sakke en hy kyk af.
Ons bly in kontak. Hy het blyplek gekry. Weke later nooi hy my om makdus, bone en halloumi by 'n tradisionele restaurant te gaan eet. Hy het die plek uitgesnuffel en wil dankie sê vir die geld wat ek hom voorgeskiet het.
"Ek dink daaraan om te waai," sê hy as hy oor die tee met kardamom daarin blaas.
"Waarheen?"
Hy lig sy skouers. "Ek weet nie. Ek voel nie tuis hier nie. Dalk Ooswaarts."
Twee maande later kom die Whatsapp van uit Cologne. Die rit van die onsigbare grens tussen Hoogvliet en Duitsland was korter as wat ek gedink het en toe ek daar aankom, het ons afgespreek om in die oudste gedeelte van die stad te ontmoet. In die skadu van 'n monument sit ons en gesels. Sy hare is geknip; die groen van sy oë meer helder. Sy baard is ook korter sodat 'n enkele kuiltjie wys as hy lag. Nou lyk hy 24. Hy kom meer ontspanne voor - praat en gesels oor sy nuwe werk en huismaat, maar as ons kom by die oorlog, die vlug en sy familie wat steeds daar is, word sy gesig somber. Hy strek vir nog 'n sigaret terwyl sy oë ontwykend op die ruïne van 'n Romeinse muur rus.
"Net die dooies sien ooit die einde van oorlog, weet jy." Die sigaret talm tussen sy vingers. Hy buig vooroor en staar in die brandende rooi van die sigaret sodat die rook oor sy gesig draal. "Ek dink daaraan om te waai."
"Waarom?"
"Ek voel nie tuis hier nie."
Ek kan nie vir seker sê of die waterigheid in sy oë van die rook is nie.
Die Herder
Ek het saam met 'n Zimbabwiër gewerk. Hy het te voet by ons aangeklop vir werk, wat opsigself nie vreemd was nie, baie mense het nie hul eie vervoer in ons land nie. Ons het nie 'n vakante pos vir hom gehad nie, maar ek het met hom gesels want hy was beleefd en nederig met 'n regophouding en sy hande wat hy in mekaar voor hom gehou het as hy met jou praat. Asof hy bid.
"Wat kan jy doen?" vra ek. In my agterkop het ek vlugtig die hoop aansoeke van matrikulante en werksoekers in my boonste laai onthou. Mense, soos hy, sonder werk.
"Enige iets. Ek sal enige iets doen."
Dit het my bygebly dat hy nie gesê het hy kan enige iets doen nie. Hy sál enige iets doen.
As hy teleurgesteld was toe ek groet met 'kom hoor maar af en toe', het dit nie op sy gesig gewys nie. Hy het weggestap en van 'n afstand af die fabriek en erf vir 'n rukkie dopgehou, sy hand 'n donker afdak vir sy oë.
Drie maande later was hy terug. In die ontvangslokaal het hy met 'n enkele bladsy in sy hand vir my gewag. Hy gee dit vir my voordat hy groet.
"Wat is dit dié? vra ek.
"'n Sertifikaat."
"Vir?"
Hy het wyd geglimlag en sy ken met 'n aks gelig. Ek het 'n flikkering in sy oë gesien. Asof hy my uitloorlê het. Iets tussen trots en verlangs van arrogansie. Hierdie was 'n man met 'n plan.
"Ek het myself laat kwalifiseer," Hy wys deur die ruit na waar die enorme heftrokke staal op die trokke laai. "Ek kan een van dáái bestuur. Hier's die lisensie."
Ek was skepties.
"Tot hoeveel ton?"
"Veertien." wys hy na die sertifikaat in my hand waaroor my oë gly.
Dit was 'n skaarste. 'n Vaardigheid waarna ons altyd moes soek. En 'n nuwe heftrok was op pad.
"Wat het jy in jou eie land gedoen?"
Weer die breë, aswit tande.
"Ek was 'n onderwyser, Meneer."
"Ek's nie meneer nie. Ek's Sidney."
"En ek's Shepard." My wenkbrou moes gelig het, want hy volg vinnig op. "Ek het op 'n plaas grootgeword. My pa wou gehad het ek moes word wat hy was."
Hy het nie gerook nie. Hy het nie gedrink nie. Hy was betroubaar en stiptelik. Dit was 'n stryd om hom te help om sy werkpermit te kry. Hy was die eerste een in sy skof om sy eie kar te koop; 'n tweedehandse Huyandai vol duike wat hy met groot trots langs die bestuurders se karre parkeer het.
As ons Desembermaande sluit, vra ek of hy teruggaan.
Hy sê altyd nee en dan kyk hy weg.
Sy wêreld
Ons buurvrou het 'n gestremde kind. Hy gaan nie skool toe nie. Sy kyk bedags na hom. Almal in die buurt word eers bewus van hom as hy 'n slegte dag deurworstel. Die gewoonlike lae-bas neurie wat almal al so gewoond is soos die getjirp van die voeltjies in die bome of die eentonige enjin van 'n grassnyer word dan 'n angswekkende geskree. Hy hou nie op nie. Vir ure aaneen weerklank dit; 'n diep, hartseer klank asof hy iets vra en niemand verstaan wat hy wil hê nie. Die van ons wat al lank in die buurt bly, ignoreer dit uit bedagsaamheid aan die jong gesin. Ek wonder soms of dit is omdat ons nie weet wat om te doen of hoe om te help nie. Soos 'n dronk mens in die publiek, kyk ons álmal en dan kyk ons weg. Kopskuddend in ons binneste. Die arme mense. Nuwe intrekkers het dit nie so maklik nie. Hulle klim verbaas uit hul karre of kom met die sypaadjie afgestorm. Iemand moor 'n kind. Natuurlik vat dit net een kyk na die erf waar die gras in kringe al deur hom doodgeloop is of hyself wat klaend op die stoep staan en die niet instaar. Ander dae is dit beter. Ek hoor hoe skop hy sy sokkerbal teen die muur wat ons erwe skei tot dit uiteindelik pap word of ek sien hom deur die gordyne beweeg. Hy het kryte in sy hand. Daar is nie 'n muur in die huis wat nog nie bekrap is nie. Hy het 'n nefie wat soms kom kuier, maar dit vat nie lank voordat die ander kinders van die buurt eerder as speelmaats opgekommandeer word nie. Wasemrig hang sy figuur in die agtergrond. Soms hardloop hy straataf sonder 'n broek aan, sy ma agterna. Ek het haar nog nooit hoor hard praat met hom nie en selfs al is hy besig om die laaste van sy heel speelgoed te verwoes, staan sy net daar: stilswyend agter die strykplank wat sy na die agtererf uitgedra het, Gospelmusiek wat van uit die huis na buite sweef. Ek groet hom as ek hom sien, al erken hy niemand se teenwoordigheid nie. Ek lees dat in Ysland en sommige Europese state die medici al so gevorderd is en die sentiment van die regering van die aard is dat kinders soos hy se geboortes amper nie meer bestaan nie. Laasweek skop hy sy bal oor die muur. Dit land in ons erf. Die honde blaf histeries want hy hang oor die muur, sy oë op die bal.
"Moet ek dit vir jou teruggooi?" vra ek.
Stilte. Net die oranje bal bestaan vir hom.
"Dit gaan jou kos," grap ek as ek die bal optel. "R50... "
Hy kyk vlugtig op. Verby my. Asof hy iets van my sien wat ek nie self om my kan raaksien nie. Ek voel skuldig en swiep die bal oor die muur sodat dit agter hom land. Hy reaggeer nie.
"Dis oukei, dit kos niks nie."
Vir 'n vlietende oomblik registreer 'n glimlag oor sy niksseggende gelaat en dan hop hy van die muur af en terug na sy wêreld.
Die Besoekers
Ek ry hulle amper dood. Teen die tyd wat ek my motor tot stilstand dwing en koes-koes deur die motreën tot oorkant hulle drafstap, het die motors al redelik agter die twee honde opgedam.
Vlugtig kyk en na my horlosie. Ek het sopas die tydgleuf verpas. Ek gaan laat wees vir werk. Dalk as ek die twee rondlopers tot by die DBV kan kry, sal iemand dáár vir my ʼn nota skryf wat ek dan vir baas as bewys kan lewer. Ek vryf water uit my oë en swaai met my arms; maak ʼn lawaai. Ek verwag dat die honde die kans sal vat en deur die motors, wat nou stilstaan, na veiligheid sal glip. In stede kyk hulle vraend in my rigting, geamuseerd half. Hoekom beweeg hulle dan nie eens nie? Die verkeer begin beweeg, nou teen ʼn slakkepas, maar met ʼn dringendheid. Mense is haastig. Ek ook. Die honde bly in die middel van die pad.
“Hei!” skreeu ek deur die waas en beduie met my plathande op my bobene dat hulle moet kom. Staties. Dit lyk asof hulle aan mekaar gebind is.
Ek gaan dit oor die teer moet waag.
Ek hou my afstand as ek tot by hulle vorder. Verbouereerd en hygend trippel die twee op die middelstreep. Lang, breë tonge hang soos pienk dasse by hul bekke uit; die sterte veels te diep onder die agterbene ingevou om hoegenaamd te kan beweeg. Goudgeel oë – so bekend aan dié ras – skiet om die beurt links, dan regs, dan weer links soos die ongeduldige pendelaars in ʼn stewige stroom en met neulende toeters verby hulle swenk.
Ek waai ʼn vrou met ʼn ronde gesig met die hand weg as sy nors vir my in haar vaart wys dat ek die twee na die kant van die pad moet dwing. Hoe? Hulle staan met hul rug na mekaar, asof hulle soos soldate van ouds die vreemde, rasende bedreiging van die karre, busse en trokke namens mekaar wil trotseer en tussen hulle: ʼn meterlange houtpaal, die onderste deel van die skag nog donker en knewelrig van die grond waaruit dit geruk is; daarom vas: ʼn geroeste ketting wat van die een Boerboel se nek tot die ander Boerboel se nek span. Hulle is uitgelewer aan mekaar se drang vir oorlewing en met elke lorrie wat verby haas of elke enjin wat naby ons raas, beur elkeen voor hom uit. Hulle wil ontsnap, maar wanneer hulle in teenoorgestelde rigtings van mekaar af weg stu, span die ketting styf en eindig hulle elke slag met geweld weer in die middel van die vier bane op.
Die verkeer hou aan kom. Dit is net ʼn kwessie van tyd voordat ʼn trok nié sal uitswaai nie.
Ek moet hulle van die hoofweg af kry. Ek sou kwalik beide van hulle gelyk onder bedwang kan bring, besef ek. Daarom gryp ek vir die houtpaal tussen hulle. Met al my mag trek ek die houtpaal waaraan hulle vasgeketting is tot teenaan my borskas. Versigtig begin ek agteruit tree terwyl ek beide in my visier hou. Hoe gevaarlik kan hulle vir my wees? Die ketting is nie lank nie, skaars twee meter, en span gou styf. Amper onmiddellik forseer hulle hulself tru. Weg van my af. Dit neem al my inspanning om die houtpaal weer stewig teen my te trek. Ons meet mekaar op. Hul aangesigte is een van verbasing en vrees tegelyk. Plat voorkoppe, sterk wangbene. Gemeet aan die krag waarmee hulle my weerstaan – jonk. Ivooragtige spitstande grynslag vir my deur die skuimbolle wat teen die kante van hul bekke afdrup. Die vel is goudbruin en hang losserig om hul ribbes. Dan kyk hulle weer weg as nog ʼn ryding geraas maak om in ʼn rookwolk verdwyn. Meteens verslap die ketting ietwat. Die regterkantse een het gaan sit. Die linkerste een aarsel.
Hulle is moeg. Goed so.
Ek begin trek. Links bied weerstand. Na ʼn vinnige pluk van my bolyf in die rigting van die pad se skouer, gee hy toe. Gedweë, ek wil amper dink dankbaar, volg hulle my. Ons is skaars van die pad af, of die oggendverkeer herstel na sy gemoediglike, vinnige tempo. Karre, trokke, motorfietse snel verby. Ek staan steeds met die houtpaal teen my bors, my hande om die ronding geklem, my trui nou donkerbruin gevlek en vol sand. Onder by my voete, het die twee ewe gaan sit.
Wat nou?
“Waar kom julle vandaan, my honne?” praat ek na hulle af. Nie een kyk op nie. Beide kyk vir die verkeer asof ons op Wimbledon is. Mense staar nuuskierig en kyk dan gou weer vir die spiedende witstrepe voor hulle motors se neuse.
Ons staan vir amper vyf minute daar. Doelloos. Hulle hyg. Ekself ook. Deurweek.
“Where are you guys from?” probeer ek weer as ek my asem vind. Geen repliek.
Hulle praat ʼn taal wat ek dan nie ken nie.
Dit is ʼn teef en ʼn reun, sien ek nou. Hulle trek op mekaar. Bykans dieselfde hoogte. Dieselfde bruin vel en ook ʼn ligter, amper roomkleurige vlek net duskant die lieste. Oormatige groot pote. Broer en suster? Hulle lyk nie honger nie. Glad nie spekvet nie, maar ook nie brandmaer nie. Die ribbes wat my vroeër bekommer het, verdwyn voldoende onder die vel wat los vertoon en ook dan eie is aan ʼn jonger hond. Die ketting is nie lukraak om hulle nekke gebind nie. ʼn Pasgemaakte, breërige loep hou die string in plek. ʼn Selfoonnommer is kru in die kant ingeëts. Dié twee het ʼn meester iewers.
Ek bespied die omgewing. Die snelweg sny deur ʼn gebied wat half-platteland, half-stad is. Ek ry die roete al vir vyf jaar. Die hoeveelheid karkasse wat ek op pad werk toe moes tel is talloos. Dit raak so alledaags soos die pad wat ek met toe oë kan navigeer. Buitekant my motor, en in die mistige, triesterige reënweer, lyk dit meteens vir my so vreemd soos die maan. Die veld staar my verwese terug. Hulle moet tog van iewers af kom, dink ek paniekerig as ek sien hoe doodsluiters die broer en suster vir my wag om tot aksie oor te gaan. Kom hulle van hierdie area af? Ek soek. Bloekombome en sipresse. ʼn Bouval van ʼn plaashuis. Onbewoon, beslis. ʼn Stewige draadheining aan die eenkant van die snelweg, daaragter ʼn moeraslandskap van riete en lemmerige gras wat skouerhoogte groei. Hulle moes daardeur gekom het. Verder weg, skaars sigbaar: die fabriekskoorstene van die Vaaldriehoek wat rook opstuur. Ek trek my oë op ʼn skreef. Ietwat nader glim iets soos sinkdakke waternat. Nóg rook hang daar in die lug, maar gedemp. Nie so donker soos die fabrieke se rook nie. ʼn Houtvuur? ʼn Blikkiesdorp? Dalk is hulle vandaar.
Verder niks nie. Asof hulle uit die niet uit verskyn het. Om soos die karkasse, weer in die niet in te verdwyn. Dat die snelweg, en selfs iets soos mense en motors, vir hulle aardsvreemd is, is pynlik ooglopend.
Terwyl ek tob, begin die reën met mening uitsak. My gemoed sak. Asof op instruksie, sak die twee honde se skouers ook grondwaarts.
My vrou gaan my doodmaak. My baas dalk ook. Ek bel Marelize eerste. Sy antwoord nie haar foon nie. Dan eerder my baas om verskoning te maak. Die gesprek duur minder as ʼn paar sekondes.
“Kom!”
Ek draai die kettings ʼn slag of wat om die houtpaal, dwing hulle nader aan my. By die motor kos dit effe oortuiging om hulle tot op die agtersitplek te kry. Die linkerkantste een, die reun, moet ek sugtend inlaai. Ons koppe ontmoet in ʼn oomblik van gemene worsteling. Instinktief vryf ek waar ek hom gestamp het. Die geel oë kyk my aan. Ek maak dubbel seker dat die agterdeure beide toe sal bly. In die truspieëltjie sien ek die vele poot-merke op die materiaaloortreksel. Ek kyk anderpad.
Die teef kry gou lêplek, die reun bly sit. Hy staar vir die bome en bosse en grasvelde wat verby ons sweef. Soms vir my ook. Dan vir die vele rytuie waarvan ons nou deel is. Onrustig trap hy rond. Snuif aan die paal wat steeds hom met sy suster verbind. Ek probeer hom gerusstel deur die pratende man oor die radio en die vele advertensies na klassieke musiek oor te skakel. Hy kalmeer effe.
“Ek vat julle huis toe… ” glimlag ek vir hom as hy deur die nekstut snuffel. Ek word bewus van die reuk van sy nat pels, sy asem, iets wat na bessies of kruie ruik. Hoe vreemd moet ek nie vir hom ook ruik nie. Ek en die binnekant van my motor is vir hom en haar ʼn buitewêreldse ervaring.
As ons by die blikkiesdorp op die horison uitkom, trek ek van die pad af. Ek volg die kronkelende boggels totdat ek ʼn paar skoolseuns tegemoet kom. Ek beduie deur die ruit. Nee, hulle ken nie die honde op my agtersitplek nie. Nee, niemand by die vyftal huisies besit honde nie. Nee, hulle weet nie vanwaar hulle moontlik kan kom nie.
“Dankie.”
Die seuns blyk geen belangstelling aan die honde te hê nie. Ek verlaat hulle onseker. Wat nou?
Die selffoonnommer op die kettings se loep gaan stempos toe.
As ek by die snelweg moet aansluit, kies ek die teenoorgestelde rigting. Dié keer antwoord my vrou amper onmiddellik.
“Herman?” vra sy. “Is daar iets fout, is jy veilig by die werk?”
Dit is ʼn ongewone oggend vir haar ook.
“Iets het met my gebeur op pad werk toe.”
Haar stem styg. “Is jy oukei? Was jy in ʼn ongeluk?”
“Nee, nee. Niks so iets nie. Kalmeer.”
Verlig.
“Oukei, dankie tog. Nou wat is dit dan? ʼn Pap wiel of gee die kar weer moeilikheid? Moet ek iemand vir jou skakel.”
“Nee, dankie. Ek is fine. Hier is iemand wat jy moet ontmoet. Eintlik twee.”
“Herman! Ek het nie tyd vir grappies nie. Ek kan hoor jy ry, waarom is jy nie op kantoor nie?”
“Ek het klaar met die kantoor gereël, ek vat die oggend af.”
“Om wat te doen?”
“Ek vat hulle net gou huis toe.”
“Wie?”
“Die besoekers.”
'n Vrou wat ek onthou
Jy het nooit voor andere gehuil nie, maar die oggend toe jy my skaam na die kantien lok en jy jou romp optrek, kon ek die trane in jou oë sien.
“Wat het gebeur?”
“Ek het geval,”
“Weer by die bus?” vra ek want ek het geweet van die mislike drywer wat gery het voordat jy jou kort bene van die onderste sport kon aflig. Ek het ook geweet dat die ander werkers vir jou gelag het en jy jouself met moeite langs die pad afgestof het voordat jy die fabriek se werf binnegekom het. Ek verbeel my vandag steeds die waaie van jou boarms en jou pofferige hande wat vies oor die voue van jou rok vee, die swart-en-goud handsak tussen die klippe en gras; jou gekwetste, donker oë versteek agter jou oordadige sonbrille. Jy was een van die trotses.
“Nee,” Jy wys na die heup wat sedertdien pla. “By die huis.”
“Oukei,” antwoord ek onseker terwyl jy stelling op die stoel oorkant my inneem en jou romp tot by jou heup opwikkel. Jy ruik na Lace-handeroom en Dove-seep. Jy dra nie vanoggend die dik, lang sokkies waarmee ek jou al gesien het nie. Ek vind dit vreemd, want dit is ʼn bitterkoue Juliemaand.
Onder jou romp sien ek niks behalwe vleklose, gladde vel nie. “Waar is dit seer?” vra ek uiteindelik.
“Daar,” beduie jy na die kant van jou dy.
“Hierdie een?” vra ek voordat ek oorleun.
“Tsss…” vertrek jou gesig met pyn, jou oë toe as ek jou been sywaarts trek.
Ek deins effe terug toe ek dit sien.
“Hoe het dit gebeur?”
Jy praat van agter jou hand wat jy voor jou oë hou. Ek kan sien dat jou wange nat is.
“Die heup,” wys jy voordat jy vinnig weer jou hand terugplaas asof jy nie wil sien waarna ek kyk nie. “Dit was koud. Saterdagaand. Ek het nie ʼn heater nie. Ek het op die heup gesit. Toe ek opstaan,”
“Ek verstaan,” stil ek jou. Die twee ringe sit duidelik waar jy met jou volle gewig op die tweeplaatstofie geland het. Die stoofplate moes rooiwarm gewees het want die vel is weggebrand tot waar ek die aartjies en vetselle deur die waterige wonde kan sien.
“Sit net stil,”
“Dis seer,”
“Ek weet,”
Ek het myself na die eerstehulpkassie gehaas. Jy loop al twee dae só. Ek laat jou die Adcodol’s fynkou voordat ek met die paraffienlappe begin.
“Dankie,” sê jy toe ek klaar is.
Deur die ruit van die kantien het nuuskierige gesigte om die beurt geloer. Jy sit met jou rug na hulle. Onbewus van moreoggend se skinderstories.
“Trek jouself aan voordat jy uitgaan. As die pyn te erg raak. Kom kry nog van die pille.”
Dit word ʼn daaglikse ritueel. Jy kom haal my by my kantoor. Die verbande en potjie paraffiensalf staan in die kantien gereed.
ʼn Paar weke later hou jy op met kom. Jy waai vlugtig van agter jou sonbrille as ek met my bakkie verby jou ry.
Lugdraad
Vleis Visagie is ʼn man wat nie nonsies vat nie. Berta weet dit. Hy het dan vir haar gesê hy sal na die lugdraad op die dak kyk.
Sy hou aan karring.
Vleis rus sy oë op die agtertuin terwyl hy sy bene uitstrek sodat sy hakskene oor die valerige plaveisel skuur. Hy buig sy kop na agter, probeer die lugdraad van hier af sien.
Met die televisie se beeld is daar niks fout nie.
As sy ken sak, swaai die wêreld voor sy oë. Venterstraat 13 lyk maar saai. Die grasperk is meer grond as gras, onder die peerboom sweef muggies en van hier af kan hy sien dat die gat in die betonheining aan die agterkant van die erf groter geword het.
Dalk is Berta reg.
Hy dink vir ʼn rukkie terwyl hy sy bier afsluk. Berta se gat. Dis sy rusdag.
Basta daarmee!
Sy soek net skoor. Sy dink allerhande takies vir hom uit: die teëls in haar badkamer is gekraak, dit moet vervang word; die kamerdeur haak teen die mat, dit moet geskuur word; die oond se temperatuur lol, daarna moet gekyk word; die Opel hakkel teen die bulte uit, die kar moet versien word; die hond lyk oes, hy moet gebad word; die gras in die voortuin is te lank, dit moet gesny word.
Altyd iets.
Áltyd iets met Berta.
Hy laat amper die blikkie val toe sy hy haar stem hard en duidelik hoor.
“Sit regop,” beveel Berta. Sy hang deur die kombuisvenster.
Hy gluur haar aan, skuif dan teensinnige sy gewig sodat die draadstoel waarop hy sit se raam gevaarlik kant toe hel. Dan trek sy haar kop terug tot agter die gaasgordyn.
Hy hoor haar in die kombuis werk. Skielik verskyn Berta se voorarm deur die oop venster.
“Soek jy nog ʼn bier?” vra sy met ʼn frons terwyl die groentemessie in haar hand na hom wys.
“Nee.”
Haar oë gly oor die gevrekte potplante en die braaier wat al swart geroes is voordat sy weer agter die gaas verdwyn.
Hy wag tot hy Bisto in die lug ruik. As Sewende Laan se kenwysie van die gang af teem, haal hy die versteekte bierblikke van onder sy stoel uit.
Die bier is warm. Hy drink vinnig daaraan.
Berta het die televisie se klank opwaarts gestel. Vasgenael deur iemand anderste se drama. Die bure moet saamluister. Dis elke aand se storie. Sý mag rus.
Sy kop draai effe toe hy die tin verfrommel. Op sy skoot lê daar nou drie leë blikkies. Berta hou nie daarvan as hy drink nie. Sy hou telling van die kas in die garage. Hy sal plan moet sien. Hy is al drie biere verby sy kwota van vier-per-dag wat sy vrou vir hom gestel het. Sy sal die karkasse in die asblik sien.
Vleis kyk weer agterdeur toe en as hy seker is - klits hy die blikkies met ʼn uithaler maneuver na bo.
“Doef, doef, daf!” land dit op die dak.
Meteens vervaag die televisie se klank. Hy luister of Berta in aantog is. Voëltjies tjirp. Besies gons. Iewers protesteer ʼn kar se uitlaatpyp. Vleis rus sy arms op die dun draad wat die stoel se armleunings opmaak, boog sy rug sodat sy boepens nou in kompetisie is met sy pankop vir die hoogste piek in die agtererf. Van uit die buurman se tuin roep ʼn hadida.
Hy hoor nie vir Berta nie.
Hy gaan nie haar nonsies vat nie. Laat sy vrou nou nét iets sê.
Iets ritsel agter die kombuis se gordyne. Is dit sy? Hy sit homself regop. Dan redekawel Hilda en Matrone weer kliphard in die voorkamer.
Ingenome strek hy vir die laaste bierblikke, dié keer van agter die potplant.
Maandagoggend begin soos enige ander. Met ʼn skuwe groetery sien hulle mekaar af en dan is Vleis op roete na sy dagtaak: blokman by ʼn slaghuis.
Sy lewe is eintlik perfek. Berta hou vir hom huis. Die kinders is almal op universiteit.
Meeste namiddae vind hy Venterstraat nes hy hom vanmore gelos het. Dis net Berta wat karring.
Vandag is nie anders nie.
Terwyl Vleis die hek se drade wikkel (die battery is sekerlik weer pap), betrag hy Venterstraat 13 se dak. Hy moet sy oë op ʼn skreef trek want die son glim van die geute af waar die verf tot op die metaal afskilfer. Die lugdraad rank die lug in op soos ʼn N.G.-kerktoring; pylreguit op pad na die hemel.
Skeef se voet.
Hy loer weer opwaarts as hy die voordeur haal.
Nou lyk dit anders; dalk lê die lugdraad bietjie duskant toe.
Dinsdag tot Donderdag is eenders.
“Die mat haak.”
“Die motor van die hek het gaan staan.”
“Die Opel stotter.”
Die donderse lugdraad hang skeef. Teen Vrydagaand is Berta se lysie armlank. Dit. Dat. Dít. Dát. Hulle braai. Hy drink. Sy vrou gaan slaap voor die film op E-tv wys.
Saterdag staan Berta vroeg op. Hy hoor haar voetstappe in die gang verby sy kamer kom. Hy vind haar in die sitkamer.
“Het jy gehoor hoe raas die garagedeur?” vra sy tussendeur breisteke.
Daar lê al ʼn lagie room bo-op sy koffie. Hy het nog nie eers die slaap uit sy oë gevee nie.
“Het jy dit gehoor? As die wind waai kan ek nie slaap nie, so raas die ding.”
“Niks gehoor nie.” antwoord hy terwyl hy aan die koue koffie teug.
Sy snuif eers, volg ʼn paar stappe in die patroonboek op haar skoot. Tik-tik-tak. Tik-tik-tak sing die breipenne soos Berta die rooi wol oorhaal.
Hy wil vir die televisie se beheerder mik, maar haar tong spring hom voor.
“Die springveer is klaar,” Kug. “Jy moet dit vervang. Die garagedeure is hoeka jare oud.”
“Die garagedeur werk nie met springvere nie.”
“Wel, iéts is gedaan. Ek kan nie so lewe met die garagedeur wat ten hemele skree as jy net durf die knoppie druk nie.” praat Berta die televisie dood.
Tik-tik-tak. Tik-tik-tak.
“Ek sal spookpis op die gears spuit.”
“Die loopvlak is ook vuil. Die wind sal sand daarin waai.”
Tik-tik-tak. Tik-tik-tak.
“Ek sal met die tuinslang spuit… ”
Sugtend kom sy orent.
“Nog koffie?”
Vleis kyk vir die leë koppie in sy hand.
“Ja.”
Sondagoggend, voor kerk, los Berta vir hom ʼn nota langs die ketel.
“Onthou die garagedeur. Die Opel se remme moet gebloei word. Sit asseblief ʼn nuwe lem in die grassnyer. Die stort in my badkamer se warm water neem te lank. Iets drup in die spens teen die muur af. Ek vermoed die batterye van my afstandbeheerder is gedaan. Sal jy kyk? Lief jou. xxx.”
Hy doen vir die res van die dag niks nie. Verbasend, sê Berta nie ʼn woord daaroor nie.
Iets verander. Sy vrou verander. Eers teen die volgende Vrydagaand kom Vleis dit agter. Dit bekruip hom. Dalk was dit die Dinsdag toe hy terloops in die garage was en nie die garagedeur hoor gil het met die oopgaanslag nie. Dalk Woensdagaand as hy oplet hoedat Berta ʼn splinternuwe afstandbeheerder uit haar handsak grou. Miskien was dit vanoggend. Toe sy nie vir hom koffie gemaak het nie. Nou sit hy en peins. Die toiletpapier in sy badkamer het opgeraak. Berta ruil dit gewoonlik.
Vleis waggel met sy broek om sy bobene in die gang af. Berta is besig met wie-weet-wat in die kombuis. Haar badkamerdeur staan oop. Binnekant ruik dit na rooswater en lyk dit na ʼn bazaartafel: pure tierlantyntjies.
Hy kan netsowel hier klaarmaak, besluit hy. Terwyl hy op Berta se troon sit, verkyk hy homself aan die kleurskakering om hom: iets tussen boerpampoen se binnekant en appelkose wat ryp hang. Sy vrou se kamer en badkamer sien haas anders daarna uit as syne. Die beddegoed en badkamerstel pas. Daar is bloedrooi sigsagstikwerk in die oortreksels. Berta se handewerk. Dit herinner Vleis aan hul kamer van ouds.
Nou slaap hulle apart.
Vleis kyk verder. Op die spoelbak staan ʼn Barbie-pop in ʼn rok wat ook Berta se handewerk is. Barbie lyk asof sy trou. Dan die stort – vol van seep, sjampoes, stekelborsels, sponsies en ʼn matjie met knoppies daarin. So pienk soos Barbie se rok. Die badkamer ruik na Berta. As hy uiteindelik opstaan, vang sy oog die enkele foto teen die muur. Dis hul troufoto. Hy kan nie onthou wanneer laas hy dit gesien het nie. Hy voel skuldig as hy onthou dat sy oor haar stort gekla het. Dit raak winter, die warm water neuk, het sy gesê.
Hy pas homself in die klein vierkant, torring aan die kraan, draai die kop derwaarts sodat die straal teen die muur sal spuit, hou sy hand onder die water, pluk dit terstond terug. Het Berta dan gejok? Die water brand hom dan so warm is dit?
Draai toe die kraan. Draai oop die kraan. Voel weer.
Kokende water!
Iets is nie reg nie.
As hy verby sy kamer trek, pluk hy sy slaaphemp oor sy kop. Buitekant steek klippies en verdorde klitse teen sy voetsole. Met sy rug teen die verste heining en sy arm uitgestrek, lig Vleis sy duim om die lugdraad op die dak te vind. Sy mond val oop.
So reguit soos sy vinger.
Verbeel hy homself? Hy het dit dan self gesien. Dit ding hét laas week skeefgehang. Uitasem bereik Vleis die voorstoep. Hy tree terug. Wragtag! So reguit soos ʼn streep.
Iemand was op sy dak!
Met iets tussen verdwaas en verbaas tussen sy ribbes, kyk Vleis om hom rond. Die grasperk is perfek gesny. Iemand krap in sy slaai, hy moet bevestiging kry, maar hoe? Die grassnyer! Berta het gekla dat die lem stomp is. Vleis maak korte mate van die afstand, bars deur die garage se sydeur, dop die werktuig om, gly sy vinger oor die snykant. Vlymskerp!
“Bliep!” skree die garagedeur se alarm.
“Ek gaan winkel toe, kort jy iets?” verskyn Berta van uit die niet. Sy stap rustig tot by die Opel.
“Uhm” antwoord Vleis haar.
Tjoepstil rol die garagedeur op.
“Vleis?” vra Berta, die Opel se handvatsel in haar hand. “Kort jy iets, moet ek vir jou bier koop?”
“Uhm.”
“Bier, is jou bier klaar?” en sy skud haar kop vir hom.
Vleis voel verlore. Berta se hare is gedoen. Sy dra lipstiffie. Die rok moet nuut wees. Hy kan sweer hy ruik Red Door.
“Ek het nie tyd om vir jou te wag nie, Vleis! Ek moet terugkom, daar droog beskuit in die oond.” Sy klim agter die stuur in, klap die deur toe, sluit die enjin aan, sit die motor in trurat, die hek gly agter haar oop.
Die oliekol onder die kar is skoonveld. Dis net grys sement wat hom terugstaar.
Oopmond kyk Vleis haar agterna en dan besef hy: die Opel. Weg is die stowerige laag en die kat se pootmerke op die enjinkap. Iemand het die kar gewas!
“Berta, wag!” Hy moet hardloop om haar in te haal. Benoud, klap Vleis op die dak. “Wag, Vroumens, wag!” skree hy op haar.
Hulle staan in die straat. Berta rol die ruit af. Vleis voel verleë. Duiselig ook. Die lugleegte tussen hulle voel so groot soos sterrestelsels.
“Wat is dit met jou?” frons sy vir hom.
“Die… die Opel.” Hy wys na die kar.
“Ek gaan net gou winkel toe.” en sy vat liggies aan sy arm wat hy by die deur invou asof hy haar daarmee wil stuit.
Afwagting, paniek en vrees klop in sy harsings. Berta blyk onbewus, vir ʼn oomblik staar hulle net vir mekaar.
“Die Opel se olie, die remme… ek moet nog die ding vir jou bloei!”
Sy vrou kyk na haar hande, haar oë rus op haar trouring, haar stem sag toe sy praat.
“Jy kan dit Sondag doen, Vleisie. Ek is nou terug.” Berta trek weg, verdwyn straataf.
“Oukei.” antwoord Vleis verwese aan niemand nie.
Hy dwaal doelloos in die huis rond. Uiteindelik sluimer hy op Berta se bed in.
Dit voel soos ure voordat Berta terugkom. Hy sorg dat hy Midas oop kry. Voor die son die volgende oggend opkom, het Vleis die Opel op blokke. Berta kyk hom eers skeef, maar dan begin sy koffie aandra. Hy werk aan Berta se kar totdat elke kneukel van sy vet vingers se velle aan toiinkies hang. Hy vee die bloed en sweet aan sy oorpak af voordat hy verder werk. Met tye let hy Berta se enkels van onder die Opel op. Sy kom kyk wat hy aanvang: Elke pypie word nagegaan. Elke bout losgewikkel, geïnspekteer, teruggedraai en weereens bekyk. Elke vonkprop word vervang, so ook die battery, die waterpomp, die briekskoene, die kabels van die remme word verstyf, die bande geroteer, die verkoelingstelsel nagegaan, die vere verstel, die kopligte én remligte vervang en helaas, word die Opel gewas, gedroog, met poleermiddel ingevryf en die vensters met koerantpapier en blouspiritus deurskyn gemaak. Vleis kruip weer onder die kar in.
Teen skemertyd wurm Vleis homself van onder die kar uit. By die uitlaatpyp roep hy halt aan sy uittog; dit is donker, sy oë kan vir hom jok – maar Vleis kan sweer dat hy die begin van ʼn gat in die uitlaatpyp sien posvat. Hy vat daaraan, rol die roes tussen sy vingerpunte, rek sy nek om dit van nader te bekyk. Dit kan vuilheid ook wees. Hy sukkel om te sien, miskien as hy die domkrag effe laat sak. Vleis strek vir die domkrag, vat-vat voel hy vir die handvatsel waarmee hy die kar met millimeters sal laat sak. Dan vind sy vingers dit.
“DOEF!” val die Opel met sy volle gewig op Vleis neer.
Hy snork homself wakker. Die straatlig skyn in sy oë. ʼn Muskiet zoem om sy kop. Die huis is stom, die televisiestel afgeskakel. Waar is hy?
As hy homself omrol, sien hy haar silhoeëtte in die donker. Hy moes hier in haar bed aan die slaap geraak het.
“Berta, Berta” fluister hy.
Dan harder.
“Berta!”
“Vleis?” antwoord sy hom amper onhoorbaar.
“Het ek die Opel gediens?”
“Wat?” mompel sy.
“Die Opel! Het ek hom toe ooit gediens?”
“Nee. Jy het nie,” antwoord sy met ʼn gaap. “Dis nou eers Saterdag, Vleisie.”
“Ek dink ek het ʼn nagmerrie gehad.”
Berta bly lê. Staties.
Buitekant sing die krieke.
“Berta?”
“Ja?”
“Wat sal jy eendag op my grafsteen laat skryf?”
“Wat bedoel jy?” en sy gaap ʼn lang gaap.
“As ek sou sterf, hoe sal my grafsteen lyk?”
Sy kom skielik orent, pluk aan die bedlamp. Sagte lig vloed haar aansien.
“Vleis Visagie! Waarvan praat jy? Wat bedoel jy sterf? Wil jy doodgaan?”
“Nee, nee. Antwoord my net. Dit is belangrik. Wat sal op my grafsteen staan?”
Sy sug. Vryf haar ooglede, rus haar hande op haar skoot terwyl sy dink. Dan draai sy na hom.
“Hier rus ʼn… ʼn…” en sy streel sy voorarm.
“Ja?”
“Man, Vleis, ek dink! Hier rus ʼn… ʼn…”
“ʼn Luigat?”
Tsk, klap sy haar tong vir hom en sy voorarm met haar hand ook.
“Hier rus ʼn eggenoot en ʼn sielsgenoot. Vleis Visagie. Die liefde van my lewe. My man.”
Brak
Na haar begrafnis was daar dae wat ek ook my kop wou wegblaas.
In die voorportaal van die huis wat ons gedeel het, in die muwwe skemer voor die spieël wat al vergeel het, soek ek meermale na die presiese sneller in die beeld wat vir my terugstaar; ek is nou veel ouer, maar dieselfde trekke as destyds het gebly. ’n Ongetemde baard, ’n hangerigheid in my skouerknoppe, my heupbeen wat skuins met my voete belyn, die skopgrawe langs my sye wat as hande dien. My klere skiwwerig en verflenterd. My somtotaal is bruusk, dalk selfs barbaars.
Oor hoe ek lyk?
Nee. Sy was nie nét fisies gevat nie. Ek onthou haar hande wat papawerblomme vertroetel waar sy haarself tussen die opskiet langs die spruit neervly, of haar glimlag wanneer lammers melkbottels uit haar hande stoei – hoe sy wegstap tot anderkant die kliprantjies as ons osse na die slagpale lei. Later bewerk sy die vleis soos ’n voorslag. Fyngevat, maar nie fyngevoelig nie.
Wat was dit dan wat haar na daai desperate bevryding laat gryp het en hoe lank kan ’n enkele namiddag by ’n mens spook?
Hy moes ’n ruk daar gestaan het, want toe die diep bariton van die voorman se stem deur die stilte sny, het hy alreeds tyd gehad om sy hoed af te haal en die bondel sleutels uit sy sak te vroetel.
“Al die werktuie is weggebêre.” Hy hou verskonend die bossie na my toe uit.
“Sit neer op die tafel,” beduie ek in die wegloop. “Sien jou môreoggend, Jakob.”
Dan neem die huis weer sy stilswye op.
So alleen op die plaas, dink ek later as ek na die plafon staar. Iewers roep ’n patrys. ’n Kalf balk vir sy ma. Die seisoene hou pligsgetrou by hul marsjeerorde. Dit beteken deesdae vir my min. Die herfs kom maar saam met die son se flouer strale oor die rantjies aangekruip en die lente se aankoms word maar aangekondig deur die groen spriete wat deur die omgedopte sooie na bo reik.
Hoe gebeur dit dat één middag die dae en weke en maande aaneen kan laat smelt tot daar naderhand net jare agter jou oorbly? Ons ploeg. Ons saai. Die ooie lam. Die vrugtebome bot. Alles vermeerder, word oud, sterf af, word weer gebore. Is dit my lot ook? Om, soos die res, afgeslyt, omgedolwe en verskrompel te word. Die werktuie gaan nie vir altyd hou nie. Ek ook nie. Ek is alreeds oud: ’n keep skei my wenkbroue wat nou grys vertoon en my voorarms wys rimpels en lewervlekke soos dorpe op padkaarte. My oë het verswak, my rug boog en dele van my wat eens soepel was, het verstyf.
Dit het alles gebeur op die maat van die swaaiarms van die groot klok in die voorhuis. Die een langs die spieël waarin ek na haar soek. Na ’n antwoord soek. Asof iemand van uit die donker hoeke na vore sal tree om my te groet nes ek die laaste stof en die modder en die ghries en die bloed en die stront van die dag se taak van my hande skud.
Natuurlik groet niemand my nie, want sy is weg.
Ek droom van haar. Weer.
Daardie middag was ook maar soos enige ander: die werkers het my by die trekker ingewag, die melk was alreeds in die stoor gekan, hooi op ’n vurk gelaai, sout en lek op die laaikant van waens, ’n voorloper gestuur om die Afrikaners te vind.
En toe: die bediende wat skreeuend oor grasveld snol.
Ek kan nie uitmaak wat sy sê nie; sy hou haar hande voor haar mond. Slegte nuus? Beslis. Rooijakkals? Muskeljaatkat? ’n Kind wat geval het? ’n Werker wat homself beseer het? ’n Adder by die agterdeur. Brand! Maar, nee.
“Die mies! Die mies! Die mies!”
Geen verduideliking nie.
Sy was weg.
Net die stilte bly vir my oor en met tyd word die wêreld vir my stom. In die skeure van die klowe en oor die ooptes van die blou lug, waar die stroompie onder die wilgers kartel en bo die graan wat geil staan en waarom die valkies sweefhang, en selfs onder die besies se alewige gegons hoor ek naderhand niks meer nie.
As ek die plaas verkoop en dorp toe trek, val ’n juk van my skouers af, dink ek.
Toe nie.
Die dorpshuis was smal en nougeset. Dit vat nie lank voordat ek na die wye gange van die huis met sy kraakvloere verlang nie. Selfs die voorstoep wat soos 'n verhoog wag vir die sandsteenkoppe en omgedolwe lande of skeefgewaaide peperbome spook in my drome by my.
Hier was net strate en huise en karre en mense.
En, natuurlik: sy bly nie op die plaas agter nie.
Ek verbeel haar oral.
Soms is dit die murmurering van die waterpype deur die dun mure. Soms die vreemde klanke wat ek nie aan die televisiestel kan toeskryf nie. Soms het my eie gedagtes klank in my ore geword. Ek begin ’n stem te hoor. Dalk sy?
Ek het vir haar vlietende spieëlbeeld in blink oppervlakke gesoek of haar silhoeëtte in die skadu’s probeer uitwys, maar ook hier op die dorp het ek gevind: sy was weg. Dit was net haar stem. Het ek haar dan verbeel? het ek verdwaas gewonder. Ek kon sweer sy rig woorde aan my van anderkant die doodsmuur.
“Jy hoort nie hier nie. Kom weg.” Of: “Hoekom luister jy nie na my nie?”
Ek redekawel met haar.
“Het ek mal geword?” vra ek.
“Nee.”
“Hoekom het jy dit destyds gedoen?”
“Dit maak nie nou meer saak nie.”
“Wat soek jy hier, wat soek jy van my af?”
“Ek gee vir jou om. Jy hoort nie hier nie. Jy moet wegkom.”
“Waarheen? Ek kan nie net swerf nie!”
“Jy moet hier wegkom.”
“Ek is oud en kranklik. My lewe is gedaan. Vir wat sal ek iewers heen foeter?”
“Jy moet hier wegkom.”
“Ek is bang.”
“Ek weet.”
“Waarheen sal ek gaan?”
“Enige plek, net nie hier nie.
Sy hou nie op nie. Uiteindelik koop ek ’n Volkswagen wat soos ’n padda lyk en boks die nerfies klere en die paar besittings wat ek naby aan my skat op die agterste sitplek. Die gordyne los ek dig. Die voor- en agterdeur gesluit. Padkos in foelie gevou.
As Merriespruit, en later Virginia, in my truspieëltjie wuif, dink ek vir ’n oomblik dat ek die plek geensins sal mis nie. Haar stem vervaag met die kilometers.
Dit is Februariemaand 1994; daar is verandering in die lug. Afwagting en senuknope ook.
Nie vir my nie. As ek deur Winburg ry, draai ek die ruit af. Ek voel meteens vry.
Jakkalsfontein. Marquard. Clocolan. Sandsteenkerke, wye strate, sipresse en aalwynbome, mielielande, langstertflappe. Ficksburg waar ek stop.
Waarheen nou?
Die dorp het vaal strate, groen akkerbome, huise van klip, banke, winkels en pap heinings.
Ek staan verdwaald terwyl die joggie die tenk opvul.
“Gaan oom see toe?” vra hy.
“Dalk,” antwoord ek ietwat nors.
“Bly net op Hospitaalstraat, Oom. Hy vat jou reguit uit die dorp uit en dan hou jy op die R26 tot in Bethlehem, daarna Harrismith,” gee hy raad sonder dat ek vra.
Die see. Wanneer laas het ek die see gesien? Hét ek ooit?
“Watter rigting nadat ek Harrismith bereik?”
“Regs op die N3, Oom. Hy vat jou tot in Durban. Of oom kan verby Sterkfonteindam ry, daar is ook ’n pad wat see toe gaan.”
Hospitaalstraat vind ek met gemak. Op die buitewyke van die dorp moet ek uitswaai; daar dwaal ’n hond in die pad. ’n Patetiese dingetjie met stekelhare en ’n grys baard om haar snoet. Vermaerd. Snuffelend oor die teer vir iets om te aas. Haar bakore spring orent en sy benader my met geboë kop as ek uitklim en op my hurke vir haar wys dat sy moet kom.
Ek dra haar tot op die skouer van die pad. Die Webley lê onder die voorste sitplek. Ek kan haar nie laat ly nie. Senuagtig lek sy aan my hand, asof sy weet wat agter my yl hare, blougekringde oë en geplooide voorkop aangaan. Haar tong is vleespienk en klewerig. Sy moet dors wees. As ek die bottel water in die kar gaan haal, dink ek weer aan die Webley. Daar is vyf van die ses koeëls oor.
Sy drink gulsig uit my gebakte hande. Lek weer oor my duime en beduie dan met haar poot. Sy wil opgetel word. Ek kyk haar oor, weeg my opsies. Vlooie, beslis. Siek, dalk. Sy kort ’n bad. Kos ook. Die rewolwer sal ’n gat dwarsdeur haar skiet, mits daar enigsins iets van haar sal oorbly.
’n Lorrie snel verby. Sy krimp ineen; glip uit my hande en skiet verward in ’n rigting. Ek keer haar net betyds.
Die verbeelde karkas is vir my té bekend. Ek laai haar op.
Vir eers krul sy in die voetholte van die passasierskant; beloer my sylangs. Die konstante geluier van die Volkswagen se enjin en die lang, reguit paaie sus haar mettertyd aan die slaap. By Oliviershoekpas begin die pad te kronkel en te val. Sy spring tot op die leersitplek. Met ’n tong wat skeef hang, bespied sy die wêreld. Dennebome, bergvarings, rotshange, kronkelende afdraaipaadjies, trokke en toeriste vlieg haar verby. Met tye kyk sy my vlugtig aan.
In die laaglande, duskant Bergville, stop ek by ’n sementtafeltjie wat tussen twee bloekombome geplant is. Ek swaai die deur oop. Sy bly sit. Ek eet van die padkos en voer vir haar morsels. Sy gryp dit vinnig uit my hand uit, sluk dit sonder om te kou.
As ons vertrek, laat ek die ruite op ’n skreef afsak.
Op ’n stadium kruis die pad met die nasionale roete na die Indiese Oseaan. Reguit aan is die slagvelde van die Natalse Middelland. Ladysmith. Spioenkop. Bloedrivier.
“Watter pad sal ons kies, Nooi?” vra ek haar.
Ek skrik toe ek my eie stem hoor. Voel verspot ook.
Dan spring sy tot op my knieg en lek my in my gesig.
Ons het lank by die kruising gesit.
Die aand slaap ons in ’n gastehuis in Colenso. Ek smokkel vir Nooi by my kamer in. Ek moet haar daarna by elke stopplek uittel en saamdra; sy klim nie vanself uit nie en nog minder volg sy my, maar in my arms protesteer sy ook nie.
Van Kranskop af volg ons die R74 wat saam met die Tugelarivier slinger tot ons by KwaDukuza uitspoel. Ek bel vooruit vir slaapplek.
Ons bereik ons bestemming saam met die son se laaste strale wat oor die Amatikulu-riviermond val. Die vet rivier kronkel tussendeur die Middelland van Natal tot waar dit onderdeur die melkhoutbome tot in die warm Indiese Oseaan uitvloei. Soos ’n luislang wat in die suikerriet wegkruip, sal jy van die rivier bewus wees net as jy van hom weet. Klam seelug klou aan my boarms. Sy kyk bekommerd toe ons deur die ruigte van die beboste duine tonnel. Dit is vir haar ook vreemd.
“Toemaar, toemaar, ons is amper daar ...” paai ek haar.
Tussen die wildepiesangbome en seepbessies voel dit nog meer bedruk. Op plekke verdwyn die son heeltemal. Die klammigheid wat aan my kleef, voel nou ongemaklik. Diep binne die woud bring ek die Kewer tot stilstand. Wanneer ek uitklim begroet die ritmiese breek van die branders ons.
’n Wag kom verwelkom ons en beduie na ’n tent wat net-net deur die broodbome gesien kan word. Loopvlakke van hout hang soos oerbrûe tussen die tente en die braaiplekke en ook na ons slaapplek toe. Die planke is klam met mos op die stutpale.
“Toemaar, toemaar, alles sal reg wees … ” praat ek met die bewende bondeltjie in my arms.
Die tent kyk oor die rivier uit.
Die wag trek aan die vensters se ritssluiers en pluk-pluk aan die beddegoed. Binnekant ruik dit na warm plastiek, modder en vis. Twee enkelbeddens word deur ’n riettafeltjie geskei. Gaas hang in slierte oor die beddens. Daar is nie veel te siene nie. Ek plaas met versigtigheid vir Nooi neer. Sy snuif aan als.
Terug by die Kewer begin ek aflaai en uitdra. Ek huiwer vir ’n oomblik, maar dan versteek ek tog die Webley onder my hemp.
Die tent is leeg toe ek met die laaste pakkasie deur die flap tree.
Angs omvou my. Al roepend soek ek oor die loopvlakke en naderhand in die woud en langs die rivier ook af. Ek soek al teen die strand af. Ure later sink die ooglopende by my in.
Nooi is weg en skielik kan ek die woede binne my nie meer onder prop hou nie.
Ek begin te tjank.
Ek is simpel. ’n Sewentigjarige man wat oor die helfte van die land gereis het om op ’n strand te kom ween oor ’n brak wat hy skaars ken.
Terug in die tent vind ek die Webley waar ek dit in haas neergesmyt het.
Is dit hoe dit vir my ook moet eindig?
Dan hoor ek haar weer; bo die gesuis van die massas water en die golwe wat teen die swart rotse klots: ’n gekef van agter die bome wat oor die gras en sand en die golwe na my toe aangehardloop kom.
Sit jy?
Dis bliksems koud vanoggend, dink Herklaas toe hy die tuinhekkie agter hom toetrek. Hy trek sy keps laag oor sy oë wanneer hy verby die groot vensters van Missus Torres se herehuis stap. Toe hulle voordeur klap, sou sy op haar krukke na die naaste venster gesukkel het om te kyk. Missus Torres hou die krakerige deur van die buitekamer waarin hy en Me’kie woon soos ʼn valk dop.
Daar is ander redes waarom sy kyk ook. Hy en Me’kie skuld haar nog laas maand se rent, maar die landlord moet maar wag totdat sy pensioen goedgekeur word deur die goewerment. Hy en Me’kie kom skaars uit op haar karige geldjies. Missus Torres het darem die oubaas se geld wat sy kan gebruik. Hoe dan anders kry daai katedraal met sy blink gepoleerde vloere elke herfs nuwe gordyne, dink hy toe hy die sente aftel vir die bus drywer.
Terwyl hy saam met die ander passasiers heen en weer wieg soos die bus van bo teen die berg tot onder in die stad teen die nat strate afsypel, dink Herklaas aan die vele gate wat Me’kie se pensioen dié maand moet stop. Die bloekomolie vir haar bors is bo aan die lys. Hy slaap niks as Me’kie so lê en hyg na haar asem in die nag nie. Al trek daai rugstring van haar ook hoé skeef, en daarmee saam haar longe, sal sy tog nooit die rokery los nie. Twee bottels bloekomolie. Dalk drie. Laat hy haar rug kan insmeer. Sommer haar borsbeen ook. Dis soveel vir hom as vir haar. Niemand tel ʼn man met leep oë by die hardewarewinkel op vir stukwerk nie.
In sy kop maak hy somme terwyl die bus se wiele die teerpad opeet. Hy het die nodige eetgoedjies soos stysel, soppoeier en eiers afgetrek van die bedrag wat oorbly van dít wat in die rekening inbetaal is. Die SMS van die bank kom klokslag net ná twaalfuur op die vyf-en-twintigste van elke maand. Dis darem een ding, dink Herklaas terwyl hy kyk hoe die mense voor die bus maal in hul hordes; die goewerment is op hul plek en betyds. Nog elke maand verskyn die geld vir Me’kie se pensioen stiptelik.
Na hy voorsorg getref het vir die bloekomolie, die seep en geld vir ʼn faks en dalk ʼn oproep om die gedoente met sý pensioen uitgesorteer te kry, bly daar darem vyf en tagtig rand oor. Soos gewoonlik, sal hy die hele bedrag op een slag uit die ATM ontrek. Dit wat oorbly, sal hy wegbêre in die boonste sak van sy flenterbaadjie wat agter die voordeur hang. Somtyds groei die pakkie note as hy stukwerk kry. Soms verdwyn dit alles voor die eerste dag van die nuwe maand.
Die ry by die bank kronkel al om die hoek. Mense van alle kleure en fatsoene wag geduldig hul beurt af vir die twee elektroniese masjiene wat onbehoudend geld uitspoeg. Die voorpante van sy trui is papnat met motreën teen die tyd dat die mense voor hom slegs vyf of ses tel.
Dan is dit sy beurt.
Sy vingers pyn eintlik van die koue, dink hy, toe hy die pinkode insleutel. Vir ʼn oomblik aarsel die blink liggies van die masjien. Dan verskyn die skerm wat hy herken. Hoeveel geld wil jy trek, vra die masjien. Outomaties druk hy die “Ander” knoppie teen die skerm se sykant. Die bedrag van Me’kie se pensioen is mos so ʼn ongelyke syfer. Hy moet die nommers presies insleutel om op een slag álles te kan ontrek.
Sy hart bokspring toe hy die opsie aan die oorkant van die skerm met geluk raaksien. Herklaas knip sy oë terwyl sy vinger steeds bo die “Eie Bedrag” knoppie hang. Dit kan mos nie wees nie. Hy buk af, om só die skerm van nader te bekyk. Waaragtig; daar onder aan die skerm wys die maksimum bedrag wat hy kan trek as ʼn volle drie duisend rand!
Skielik voel sy mond droog. Drieduisend?
Vinnig druk Herklaas op die maksimum opsie.
Hy kan sy hart in sy ore hoor klop. Senuagtig kyk hy om na waar die persoon in die ry agter hom besig is om haar voet ongeduldig op die sementblokke van die plaveisel vir hom te tik. Hy wag vir die ATM om iets te doen. Dit voel soos ʼn leeftyd wat die ding vat om te dink. Dan kan hy hoor hoe die masjien se binnegoed begin draai en amper onmiddellik word die geld in een, dik pak note uitgespoeg. Drieduisend! Hy voel duiselig terwyl hy die geld blitsvinnig gryp en by sy broeksak insteek.
“Wil u nog ʼn transaksie doen?” vra die masjien hom nou.
Hy kyk vlugtig om. Die vrou tik steeds haar skoenpunt. Hy veins ʼn glimlag.
Sal hy die kans waag?
“Ja” druk hy gou en weereens wys die masjien dieselfde maksimum bedrag; drie duisend rand. Herklaas druk die knoppie. Woer! maak die masjien en spoeg hy dan die pers note uit. Hy druk dié pak in sy ander broeksak in en dan gryp hy die kaart wat uit die bek van die ATM volg. Hy kan hoor hoe die masjien ʼn strokie agter hom uitdruk, maar Herklaas is alreeds aan die onderpunt van die straat toe hy omkyk en sien hoe die ongeduldige vrou die papiertjie opfrommel en dan in die asblik smyt. Sy het nie eers na die strokie gekyk nie.
Sy polsslag én asem jaag toe hy sy trui tot vêr onder sy belt aftrek en koers na die naaste winkel kies.
Hy gaan kruip eers in Checkers se badkamer weg en tel die note een vir een af, terwyl die mense buitekant in die sentrum soos ʼn swerm swaeltjies raas. Presies sesduisend rand. Hy kyk oorbluf na die hoop geld tussen sy krom vingers.
Herklaas hop van die skrik toe daar van buite af teen die deur gehamer word.
“Is daar iemand daar binne?” vra die persoon angstig.
“Ek… ek is nou klaar.” sukkel hy oor sy woorde.
Hy het skoon tred met tyd verloor, dink hy, toe hy verby die sekuriteitswag skuur wat hom kwaai aankyk. Hy gaan was kamstig sy hande onder die kraan en dan staan hy lank voor die masjien wat die warm lug uitblaas sodat sy trui effe droeër daarna uitsien.
Die lysie wat hy in die bus op pad hierheen gemaak het kom vir hom meteens verspot voor.
Hy hoef nie net die goed op die lysie te koop nie. Hy kan énige iets koop.
Herklaas stap selversekerd verby die kassiers en na die ingang van die winkel. Hy wik en weeg tussen ʼn mandjie en ʼn trollie. Met ʼn stoute glimlag om sy mondhoeke, stoot hy ʼn diep trollie tot voor die rye kruideniersware. Tussen die magdom kos, skoonmaakgoed en lekkernye vergeet hy van die lysie in sy kop en koop hy homself moeg. Maklik twee ure later is die trollie vol en gaan staan hy in die ry agter die ander kopers. Toe hy uiteindelik die laaste items triomfantlik op die toonbank uitstal sodat dit opgelui kan word, onthou hy van Me’kie wat tuis op hom wag.
“Wag net gou. Ek is nou terug!” Die dame agter die kasregister is nog besig om die berg items een vir een verby die rooi ogie van haar masjien te swaai en sy kyk skaars op toe hy vinnig terugstap na die rakke toe. Uitasem sit hy die botteltjies bloekomolie voor haar neer.
Hy het twaalf gevat. Genoeg vir ʼn hele jaar.
Met die trollie tot oorlopens toe vol en met die geel plastieksakke wat bult van die goed wat hy gekoop het, voel hy skielik verlore toe hy by die winkel uitstap. Hoe gaan ek dié lot by die huis kry, dink hy paniekerig. Hy sal nooit as te nimmer al die sakke self gedra kry nie, watwou op ʼn bus kan klim daarmee? Kwaad vir homself, laat hy die wieletjies rol tot hy weer voor die badkamer tot stilstand kom. Hoe nou gemaak, wonder Herklaas. Dan herken hy die sekuriteitswag van vroeër.
“Sal jy vir my kyk?” hy beduie met sy kop na die oorvol trollie terwyl hy in sy sak voel vir die geld. Hy bring ʼn enkele noot te voorskyn.
“Kyk vir my, asseblief,” vra hy weer.
Die wag aanvaar gelate die aanbod. En die noot.
Weereens tel Herklaas die geld nadat hy homself toegesluit het in een van die stalletjies. Selfs ná sy malgeit, is daar steeds meer as drie-duisend-agt-honderd rand oor!
Hy kan dit bekostig.
“Weet jy waar kan ek vir ʼn taxi bel?” vra hy die wag toe hy die trollie uit sy hande neem. “Een van daai fêncy taxis. ʼn Kar. Net vir my en my goed.” verduidelik hy homself aan die sekuriteitswag wat hom nou vraend aankyk.
Die wag lei hom na ʼn ronde toonbank in die middel van die inkopiesentrum waar ʼn vriendelike dame hom te hulp staan. Sy vra vir die strokie van Checkers af. Sy sal iets reël, sê sy. Sy inkopiesakke word vir hom ingelaai. Hy het verbouereerd opsy gestaan en die drywer van die taxi maar laat begaan. Nou sit hy op die agtersitplek van ʼn Mercedes-taxi op pad terug na Me’kie en Missus Torres se kasarm.
Die taxi volg ʼn langer pad as die bus. Herklaas verkyk homself aan die huise en netjiese tuine waarby die taxi verby ry.
Uiteindelik draai hulle by hul straat in.
Herklaas waai vriendelik vir Missus Torres toe sy hom aangaap deur haar voorruit waar hy ʼn ruim fooitjie vir die taxidrywer aangee, nadat dié al sy sakke tot reg voor die buitekamerdeur gedra het.
“Me’kie” hy klop saggies aan die deur. “Dis ek.”
“k kom.” antwoord haar stem van waar hy weet die wiegstoel staan waarin sy haar dae afslyt.
Die slot in die deur kraak. Dan gaan sy aan die hoes. ʼn Klank wat hy ken.
Stadigaan swaai hulle voordeur oop.
Hy kyk trots na die sakke om sy voete. Soos ʼn jagter van ouds voel hy waar hy tussen die proviand staan. Hy kan skaars homself beteuel toe Me’kie die deur ten volle oop het.
“Vir wat klop jy dan?” haar woorde word stil en haar oë groot toe sy hom en sy sakke inneem. “Jirre, Herklaas. Wat het jy gemaak?” haar hande vlieg tot voor haar mond in ongeloof.
Hy glimlag van oor tot oor terwyl hy die sakke twee-twee verby haar indra en op die bed neerlê.
“Wie het vir jou geld geleen?” vra sy kwaai. “Jy weet ons kan nie…”
“Niemand, Me’kie, niemand het vir my geld geleen nie. Die is alles ónse goeters. Skuldvry.”
ʼn Warmte trek oor hom toe hy sien hoe Me’kie deur die sakke begin grou en sy oopmond en uittand glimlag vir die skatte wat sy uitpak. Sigarette. Gouestroop. Popcorn. Sagte toiletpapier. Lux. Marmite. Piesangs. Spaghetti. Boeliebief!
“Nou ga jy eers vir my vertel waar en hoe jy die goeters gekoop het, Herklaas Thomas.” sê sy toe sy uiteindelik uitasem tot bedaring kom en weer na haar wiegstoel terugsukkel. Uit die manier waarop sy hardhandig haar pyp uitskud en dan vir hom loer van oorkant die wolkie rook met haar oë skrefies getrek, weet Herklaas dat Me’kie nét die waarheid sal aanvaar.
Hy wonder of sy hom ooit sal glo.
Nietemin, vertel hy haar die hele storie en eindig hy af deur die oorblywende geld van uit sy broeksakke te trek en op haar skoot neer te lê.
“Herklaas!” is al wat sy uitkry terwyl sy met bewende hande deur die geld tel. Met ʼn kort stilte tussen hulle, weeg elkeen die situasie se uitkomste en gevolge op, voordat hy eerste praat.
“Ek gaan dit nie rapporteer nie, Me’kie.” hy sluk hardop terwyl hy na sy hande toe praat. “Ons het al genoeg gesukkel in onse lewens. Ons hou hierdie geld.”
“Maar, Herklaas…”
“Ek het klaar gepraat, Me’kie. Is ónse geld die.” hy kyk vas in haar melkerige oë met die wit kringe om die swart terwyl hy die note bymekaarmaak. “Ek gaan Missus Torres die agterstallige rent gee en dan nog drie maande s’n vooruit betaal. Dan het ons nog genoeg oor om ons te dra to’lat ek weer teël- of tuinwerk kry.”
“Herklaas.” sy naam talm in die klein vertrek terwyl sy eers aan haar pyp suig.
“Ek het klaar gepraat, Me’kie!” Hy swaai sy vinger asof sy na hom sou luister. “Dis onse geld. Basta daarmee!”
Me’kie rol haar oë voordat sy rook uitblaas en dan verder in haar wiegstoel wegsak.
“Ek meen jy moet ga kyk of daar nie nóg geld in die rekening oor is nie.” beduie sy met haar hande.
Geskok kyk hy na Me’kie wat nou skalks vir hom glimlag van agter haar pypsteel.
Sy is reg. Hy het nooit eers daaraan gedink nie. Wat as daar nog geld in die rekening oor is. Wat as dit nie net die ses duisend rand was nie? Hulle kan vir altyd só lewe.
Hulle spreek af dat hy oor twee dae na presies dieselfde ATM sal terugkeer, wanneer die pensioenrye minder geword het. Tot dan swyg hul beide as iemand sou kom vra.
Me’kie was reg, die masjien het elke dag ʼn nuwe sesduisend rand vir hulle uitgespoeg. Oor die volgende drie weke koop hy en sy vir hulle wat hulle harte begeer; eers nuwe beddegoed, gordyne en ʼn verwarmer; toe sommer ʼn nuwe bed, televisiestel en hangkaste ook.
“Herklaas het bouwerk vir ʼn maand of twee gekry.” lieg Me’kie toe Missus Torres dit vir die eerste keer in jare buite haar huis waag om te kom kyk waaroor die bohaai gaan toe die winkel se lorrie die nuwe meubels met ʼn geraas kom aflaai. Sy skud net met opgetrekte wenkbroue haar kop op en af vir Me’kie, wat teen dié tyd die pyp gelos het en nou aan ʼn sigaret staan en suig. Haar bors is ook baie beter in die nagte, dink Herklaas, terwyl hy die twee dop hou oor die koppe van die winkel se werkers wat die dra-werk doen. Hy besluit dat hy haar more na die strand toe sal neem. Die klam lug sal haar longe aanhelp. En Me’kie was jare laas naby branders of selfs buite die buurt.
Die volgende dag pak hy en Me’kie die rugsak vol beskuitjies, gevriesde lemoensap en toebroodjies wat sy die vorige aand gemaak het. Daar is biltong en droëwors ook.
Hy skakel ʼn taxi om hulle te vat. Lank staan Me’kie verwonderd met haar een hand op haar kierie en die ander oor haar oë om die promenade en die strand en sy baaiers te bewonder.
Hy help haar by die sementtrappe af tot op die warm sand. Die handdoeke sprei hy naby die badkamer oop. Hy huur ʼn sambreel en daaronder pak hy die feesmaal van uit die rugsak uit. Hulle smul daaraan tot net papiertjies en krummels oorbly.
“Ek het ʼn ATM langs die strandkafee gesien. Ek gaan gou ʼn paar rand trek. Vir as ons later iets anderste wil eet.” Sy knik innemend vir hom terwyl sy na die kinders staar wat met ʼn kleurvolle bal in die vlakwater baljaar.
Herklaas kyk met ʼn glimlag terug na Me’kie wanneer hy na die ATM toe stap. Sy sit sorgeloos onder haar breëband hoed, haar liggaam skeef op die splinternuwe handdoek, die meeue wat vêr bo haar kop in die wolklose lug tol.
Daar is niemand anderste by die ATM nie. Hy sleutel die kode in. Sy hart bons weer, maar minder as gewoonlik.
Hy moet sy oë ʼn paar keer knip want sy brein wil nie glo wat hy op die ATM se skerm sien nie. Hy pluk die kaart uit die masjien en snol terug strand toe.
“Me’kie! Me’kie!” roep hy na haar toe hy by die leë handdoek kom.
“Die Antie is toilet toe.” antwoord ʼn haasbekkie hom wat duskant staan. Sy wys met die rooi grafie in haar hand na die baksteengeboutjie.
Herklaas steur hom nie aan die ander vrouens wat hom met ongeloof aankyk toe hy die badkamer binnestorm nie.
“Me’kie! Me’tjie!” klop hy aan elke toe deur.
“Ja, Herklaas. Wat is dit tog?” roep sy terug toe hy by die derde een kom.
“Me’kie.” hy is skoon uitasem. “Ek was by die ATM,”
“En?” roep sy van anderkant die toiletdeur.
“Me’kie. Sit jy?”
#Myne
Ek het die einde by die begin gesien. Selfs tóé.
-27 Mei 2009
“...I know the robin bring me many things. But sugar. He brings me sugar.”*
“Kom kyk,” sê jy terwyl jy na die ingang van die mousoleum wys.
Ek kyk na waar jy wys. Dit is ʼn eenvoudige geboutjie in die wand van ʼn dyk. Soos ons, hoort die dyk nie tussen die wilgers en die koppies om ons nie. Die gras en die botterblommetjies baklei vir oorlewing deur ʼn kraak in die sementtrap. Dit is warm vir Mei. Die laatmiddagson gooi geel strepies oor die verweerde houtdeur. Agter ons raas blousysies.
Jy staan voor die ingang asof dit ʼn kerk is.
“Ons het dit self gebou.” Jy wys ligweg na die graanstoor en die bloekombome wat agter die bult verdwyn. “Hierdie was alles veld toe ons hier gekom het.”
“Ek sien.”
“Kom!” por jy my weer aan.
Ek kyk om. Daar is ʼn paar trappies tot onder en dan sal ons uit sig wees. My kop draai nog van die brandewyne wat ons op pad hierheen weggeslaan het. Almal in Bethulie ken jou. Agter my, verder van waar ons staan, verrys die Vrystaatse-plaashuis waarin jy gebore is. Ek voel meteens onseker. Die rit tot hier spook by my. Ons is oor mekaar soos wit op rys. Maar nou is dit gevaarlik. Bloemfontein voel skielik so ver. Ons gaan aan asof die res van die wêreld nie bestaan nie. Kyk weer om. Dan vir jou. Jy glimlag gerusstellend. Die groot vensters van die huis kyk soos twee moeë oë oor die vlakte uit. Jou ma waai van die stoep af. Sy wag vir ons. Ons moet die braaivleisvuur aansteek.
“Kom kyk!” sê jy weer.
Ek stap tot by jou. Ons is nou onsigbaar vir jou pa wat ons van die stoep oorkant die verdorde grasperk af dopgehou het. Jy vat my hand in joune. Jou vingers voel soos vel en been alleen. Maar jou greep is sterk.
Die mousoleum is uit sandsteen gebou. Daar is geen name op die inskripsie nie. Net julle van kronkel oor die koperplaatjie soos die leiklipvore wat die plaas deurkruis.
“Hier lê vier generasies vóór my.” sê jy trots.
Ek kyk vir jou groen oë. Dieselfde groen as die mos in die leivore. Dan weer vir jou. Die welwing van jou hare om jou ore. Jou voorarms. Bruingebrand en skubberig. Jy is so trots terwyl jy my nadertrek asof ons deur die deur na binne kan kyk.
“Dís waarvandaan ek kom… ek wou dit vir jou wys.”
“Waarom gebruik jy nie die room wat ek vir jou gekoop het nie.” probeer ek jou aandag aflei.
“Die son gaan jou verniel. Gebruik dit. Dit kos geld,” frons ek.
Jy lag net. Ek het geen verweer teen jou kuiltjies nie.
“Ek wens dit was oop,” sê jy terwyl jy teen die deur druk. Die ou man sukkel deesdae om tot hier te stap, sê jy toe jy my aan my skouer wegtrek. Ons moet terug huis toe.
Later die aand dra jy kerse aan wat jy om die gietysterbad pak. Jou pa-hulle het lankal gaan slaap. Ons ruik soos die braaivleisvuur.
“...the language is leaving me in silence.”*
Toe ek die voordeurklokkie ʼn paar dae later hoor lui, toe weet ek dis jy.
Die herinneringe van die naweek se slagting is nog rou. Ek in die BMW langs die grondpad. Wagtend op jou bakkie in die truspieëltjie. Jy so bedonnerd soos ʼn buffel in die voorman se huis waarin ons wegkruip. Niemand mag weet van ons nie. Die geveg was dodelik. Ons beide bloei. Daar is nie ʼn enkele glas in een stuk oor nie. Ons beide se kneukels hang aan toiinkies.
“Hoekom?”
“Ek kan nie verduidelik nie,” stammer jy.
Ek wil jou jammer kry. Maar die woede in my brand soos ʼn veldbrand waaroor ek geen beheer meer het nie.
Hoekom, eis ek weer.
“Dalk omdat hy ʼn dokter is…” Jy huil nou. Skud jou kop. “Ek weet nie. Dit was net koffie. Vergewe my.”
Jy het nooit gekom nie. Ek het die 186 kilometer huis toe gery sonder dat jy my gebel het.
Nou is dit Dinsdag en jy staan voor my voordeur met KFC. Jou vellies is met beestront en stof oortrek. Jy weet ek vrek oor KFC. Ons is nie meer studente nie. Ons is nou mans.
Ek maak die deur in jou gesig toe.
“... everybody wants a flame. Nobody wants to get burned..”*
“Ry jy die wit BMW” vra jy oor ʼn anonieme WhatsApp.
“Ja.”
“Ek hou jou al ʼn rukkie dop.”
“Issit?”
“Ja.”
Stilte.
Later die middag. “Was jy oor Desember in Ballito?”
“Ek was.”
Stilte.
“Ons gym by dieselfde gym, weet jy dit?”
“Issit?”
“Dis ʼn toeval, nè?”
“Dit is.”
Die volgende dag. “Onthou jy Ballito? Die matrieks in die strandhuis langs jou?”
“Ek doen.”
“Ek het baie op die stoep gesit. Onthou jy my.”
“Nee, " jok ek.
Jy stuur 'n foto van jou en jou hond langs 'n swembad.
"Ja. Jy het baie gefrons. Jy het baie op jou eie gesit en drink. Wat’s fout met jou?”
“Ek het my dinge.”
Stilte.
“Jy het ook te veel gedrink. Nuwejaarsaand. Onthou jy?”
“Ek het.”
“Jy was in die swembad in net jou onderklere.”
“Ek was. Jammer daaroor.”
"Dis oukei. Ek het wakker gebly daarvoor."
"Ek onthou nou."
Jy kom leer vir jou wiskunde-eksamens by my plek. Die bure kla oor die geraas wanneer jy oorslaap. In die gym maak ons asof ons mekaar nie ken nie.
“Ek sal jou net seermaak,” sê jy.
“Ek weet,” antwoord ek.
“...al wat ek vra is niks nie meer, as die klank van jou binnekant my deur.” *
“Ek soek my lewe lank al vir iemand soos jy.”
Om ons is dit somer. Die son skiet vonke oor die stroompie wat moeiteloos verby ons kartel. Ons het ʼn versteekte wegkruipplek gekies. Dit is asof iets in my brein foutgegaan het. Dit voel asof ek aan die brand is. En jy is die petrol wat die vlamme stook.
“Ek soek al lank vir iemand soos jy,” sê jy weer.
Ek kan myself nie keer nie.
“En ek vir iemand soos jy,” antwoord ek met ʼn strooitjie tussen my tande. Die Klippies en Cola proe soeter as wat dit moet.
“...I’m still fighting for peace.”*
“Dit bly jou keuse.”
“Ek wens ons kon teruggaan in tyd.”
Dit vat konsentrasie dat my gesig nie die storm binne my moet laat deurskemer nie.
“Jy het my rêrig opgefok.”
En jy vir my, wil ek sê.
"Gaan jy niks sê nie."
Die beskuldiging in jou blik laat destyds soos netnou voel. Die mense by die tafel agter ons kyk om. Dan met ongemak weg. Die kelner vra of jy nog iets wil drink. Sy trippel na die volgende tafel met jou leë glas as jy haar aangluur. Jy vee jou trane met ʼn rowwe gebaar van jou gesig af weg. Die rooi van jou baard blink nat toe jy wegkyk om jou kop te skud asof jy iets vir jouself in jou kop probeer uitklaar. “Ek het myself elke aand aan die slaap gehuil.”
Ek kan jou nie in die oë kyk nie. Hoe gaan dit lyk as ons beide sit en pis.
“Ek is jammer.”
“Dit maak nie saak nie,” snuif jy hard. “Hier sit ek…”
*Myra Ellen Amos
*Ann Lennox
*James Hillier Blount
*George Harry Kymdell
*Sia Kate Isobelle Furler